Yozish - Writing

Bu erga yo'naltirishlarni "yozish". Boshqa maqsadlar uchun qarang Yozing (ajratish).

The Rozetta tosh, uch xil skriptda yozish bilan, qadimgi Misrni ochishda muhim rol o'ynadi.

Yozish insonning vositasi aloqa bu tasvirni o'z ichiga oladi til belgilar bilan. Yozish tizimlari o'zlari inson tili emas (bundan tashqari, munozarali istisnolardan tashqari) kompyuter tillari ); ular tilni vaqt va / yoki makon bilan ajratilgan boshqa odamlar tomonidan tiklanishi mumkin bo'lgan shaklga o'tkazish vositasidir.[1][2] Hamma tillar yozuv tizimidan foydalana olmasa ham, yozuvlar tizimiga ega bo'lganlar imkoniyatlarini to'ldirishi va kengaytirishi mumkin nutq tili nutqning kosmosga uzatiladigan bardoshli shakllarini yaratishga imkon berish orqali (masalan, yozishmalar ) va vaqt o'tishi bilan saqlanadi (masalan, kutubxonalar yoki boshqa ommaviy yozuvlar).[3] Shuningdek, yozish faoliyatining o'zi bilimni o'zgartiruvchi ta'sirga ega bo'lishi mumkinligi kuzatilgan, chunki bu odamlarga o'zlarining fikrlashlarini aks ettirishga va qayta ishlashga imkon beradigan shakllarda tashqi ko'rinishga chiqarish imkonini beradi.[4] Yozish bir xil narsalarga tayanadi semantik kabi vakili bo'lgan nutq kabi tuzilmalar leksika va sintaksis, ushbu tilni ifodalaydigan belgilar tizimining qo'shimcha bog'liqligi bilan fonologiya va morfologiya. Yozish faoliyati natijasi a deb nomlanadi matn, va ushbu matnning tarjimoni yoki faollashtiruvchisi a deb nomlanadi o'quvchi.[5]

Insoniyat jamiyatlari paydo bo'lganligi sababli, yozuvni rivojlantirish uchun jamoaviy motivlar tarixni saqlab qolish, saqlab qolish kabi pragmatik maqsadlarga asoslangan edi. madaniyat, orqali bilimlarni kodlashtirish o'quv dasturlari va asosli bilimlarni o'z ichiga olgan matnlar ro'yxati (masalan, Tibbiyot kanoni ) yoki badiiy jihatdan istisno bo'lish (masalan, a adabiy kanon ), tashkil etish orqali jamiyatlarni tashkil etish va boshqarish huquqiy tizimlar, ro'yxatga olish yozuvlar, shartnomalar, amallar mulkchilik, soliq solish, savdo shartnomalari, shartnomalar, va hokazo.[6] Havaskor tarixchilar, shu jumladan H.G. Uells, 20-asrning boshlaridanoq paydo bo'lishi o'rtasidagi yozishmalar haqida taxmin qilgan edi yozuv tizimlari va rivojlanishi shahar-davlatlar ichiga imperiyalar.[7] Sifatida Charlz Bazerman "toshlarda, loyda, qog'ozda va hozirda raqamli xotiralarda belgilarning belgilanishi - har biri oldingisiga qaraganda ko'chma va tezroq sayohat qilish - vaqt va makon davomida tobora ko'proq muvofiqlashtirilgan va kengaytirilgan harakatlar hamda odamlarning katta guruhlari orasida xotirani ta'minlash uchun vositalar taqdim etdi. . "[8] Masalan, miloddan avvalgi 4-ming yillik atrofida savdo va ma'muriyatning murakkabligi Mesopotamiya inson xotirasidan ustun bo'lib, yozuvlar doimiy ravishda operatsiyalarni ro'yxatdan o'tkazish va taqdim etishning ishonchli usuliga aylandi.[9] Ikkalasida ham qadimgi Misr va Mesoamerika Boshqa tomondan, yozuv tarixiy va ekologik voqealarni yozib olish uchun kalendrik va siyosiy ehtiyojlar orqali rivojlangan bo'lishi mumkin. Keyinchalik innovatsiyalar yanada bir xil, taxmin qilinadigan va keng tarqalgan huquqiy tizimlar, versiyalarini tarqatish va muhokama qilish muqaddas matnlar va zamonaviy amaliyotlarning kelib chiqishi ilmiy tadqiqot va bilimlarni mustahkamlash, barchasi asosan yozilgan tilning ko'chma va osongina takrorlanadigan shakllariga bog'liq.

Shaxsiy, jamoaviy farqli o'laroq, yozish uchun turtki insonning cheklovlari uchun qo'shimcha imkoniyatlarni o'z ichiga oladi xotira (masalan, qilinadigan ishlar ro'yxatlari, retseptlar, eslatmalar, jurnallar, xaritalar, murakkab vazifa uchun tegishli ketma-ketlik yoki muhim marosim ), g'oyalarni tarqatish (masalan insho, monografiya, keng, iltimosnoma, yoki manifest ), xayoliy rivoyatlar va boshqa shakllari hikoya qilish, shaxsiy yoki biznes yozishmalar va hayot yozuvi (masalan, a kundalik yoki jurnal).

Yozish tizimlari

Asosiy yozuv tizimlari - yozuv usullari - asosan besh toifaga bo'linadi: logografik, heceli, alifbo, tabiiy va ideografik (g'oyalar uchun belgilar). Oltinchi toifa, piktografik, tilni o'zi ifodalash uchun etarli emas, lekin ko'pincha logografiyalarning asosiy qismini tashkil qiladi.

Logografiyalar

Piktogrammalardan mavhum shakllarga qiyosiy evolyutsiya, yilda Mesopotamiya mix yozuvlari, Misrlik ierogliflar va Xitoycha belgilar.

A logogramma so'zni ifodalovchi yozma belgi morfema. Yozish uchun juda ko'p sonli logogrammalar kerak Xitoycha belgilar, mixxat yozuvi va Maya, bu erda glif morfema, bo'g'in yoki ikkalasini anglatishi mumkin - (ierogliflar uchun "logokonsonantal"). Ko'pgina logogrammalar ideografik tarkibiy qismga ega (xitoycha "radikallar", iyeroglif "determinatorlar"). Masalan, mayya tilida "ka" deb talaffuz qilingan "fin" uchun glif, logogramma talaffuzini ko'rsatish kerak bo'lganda yoki logogramma bo'lmaganida "ka" bo'g'inini ifodalash uchun ham ishlatilgan. Xitoy tilida taxminan 90% belgilar semantik (ma'noga ega) elementning birikmalaridir radikal a deb nomlangan talaffuzni ko'rsatish uchun mavjud belgi bilan fonetik. Biroq, bunday fonetik elementlar aksincha emas, balki logografik elementlarni to'ldiradi.

Hozirgi kunda qo'llanilayotgan asosiy logografik tizim bu Xitoycha belgilar, turli xil tillar yoki lahjalar uchun biroz o'zgartirish bilan ishlatiladi Xitoy, Yaponiya, ba'zan esa Koreys ichida bo'lishiga qaramay Janubiy va Shimoliy Koreya, fonetik Hangul tizim asosan ishlatiladi.

Ma'lumotlar

A ohangdosh ifodalaydigan (yoki taxminiy) yozma belgilar to'plami heceler. Grafdagi glif odatda unlidan keyin bo'lgan undoshni yoki faqat bitta unlini ifodalaydi, ammo ba'zi skriptlarda murakkab heceler (masalan, undosh-unli-undosh yoki undosh-undosh-unli kabi) maxsus gliflarga ega bo'lishi mumkin. Fonetik jihatdan bog'liq heceler skriptda u qadar ko'rsatilmagan. Masalan, "ka" bo'g'ini "ki" bo'g'iniga o'xshamasligi mumkin, bir xil unli tovushlar bo'lgan hecalar ham o'xshash bo'lmaydi.

Syllabaries yapon tili kabi nisbatan sodda hece tuzilishiga ega tillarga eng mos keladi. Sillabik yozuvdan foydalanadigan boshqa tillarga quyidagilar kiradi Lineer B uchun skript Mikena yunon; Sequoyan,[10] Njuka, ingliz tilida kreol tili ning Surinam; va Vai ssenariysi Liberiya. Ko'pgina logografik tizimlar kuchli heceli tarkibiy qismga ega. Efiopiya, texnik jihatdan bo'lsa ham abugida, undoshlar va unlilarni birlashtirilib, xuddi she'r kabi o'rganilgunga qadar.

Alifbolar

Shuningdek qarang: Alfavit tarixi
H harfi, ichidagi harf Lotin alifbosi.

An alifbo - har biri tilning fonemasini ifodalaydigan yoki tarixiy ravishda ifodalaydigan belgilar majmui. Juda yaxshi fonologik alfavit, fonemalar va harflar ikki yo'nalishda to'liq mos tushishi mumkin edi: yozuvchi so'zning talaffuzini hisobga olgan holda yozilishini va notiq so'zning talaffuzini oldindan aytib berishi mumkin edi.

Tillar ko'pincha o'zlarining yozilish tizimlaridan mustaqil ravishda rivojlanib borishi va yozuv tizimlari ular uchun mo'ljallanmagan tillar uchun qabul qilinganligi sababli, alifbo harflarining til fonemalariga mos kelish darajasi bir tilda boshqasiga va hatto bitta tilda juda katta farq qiladi. til.

Abjadlar

Yaqin Sharq yozish tizimlarining aksariyat qismida odatda faqat so'zning undoshlari yoziladi, garchi unlilar turli diakritik belgilar qo'shilishi bilan ko'rsatilishi mumkin. Faqatgina undosh fonemalarni belgilashga asoslangan yozuv tizimlari qadimgi Misr iyerogliflaridan boshlangan. Bunday tizimlar deyiladi abjadlar, arabcha "alifbo" so'zidan kelib chiqqan.

Abugidalar

Hindiston va Janubi-Sharqiy Osiyo alifbolarining aksariyat qismida unlilar diakritiklar yoki undosh shaklini o'zgartirish orqali ko'rsatiladi. Ular deyiladi abugidalar. Ba'zi abugidalar, masalan Efiopiya va Kri, bolalar tomonidan hece sifatida o'rganiladi va shuning uchun ko'pincha "heceler" deb nomlanadi. Biroq, haqiqiy hecelerden farqli o'laroq, har bir hece uchun mustaqil glif yo'q.

Ba'zida "alfavit" atamasi unli va unli harflar uchun alohida harflar bo'lgan tizimlar bilan cheklanadi, masalan Lotin alifbosi, garchi abugidalar va abjadlar alifbo sifatida qabul qilinishi mumkin. Ushbu foydalanish tufayli, Yunoncha ko'pincha birinchi alifbo deb hisoblanadi.

Tabiiy ssenariylar

Tabiiy ssenariy tilni tashkil etuvchi fonemalarning qurilish bloklarini ichki izchil ravishda qayd etadi. Masalan, lablar bilan aytilgan barcha tovushlar ("labial" tovushlar) ba'zi bir umumiy xususiyatlarga ega bo'lishi mumkin. Lotin alifbosida bu tasodifan "b" va "p" harflari bilan bog'liq; ammo labial "m" mutlaqo bir-biriga o'xshamaydi va o'xshash "q" va "d" labial emas. Koreys tilida hangul ammo, labiyadagi undoshlarning hammasi bir xil asosiy elementga asoslangan, ammo amalda koreys tili bolalar tomonidan oddiy alifbo sifatida o'rganiladi va tabiiy unsurlar sezilmasdan o'tib ketadi.

Yana bir tabiiy skript SignWriting, ko'pchilik uchun eng mashhur yozuv tizimi imo-ishora tillari, bu erda qo'llar va yuzning shakllari va harakatlari aks ettirilgan ramziy ma'noda. Tabiiy ssenariylar, masalan, xayoliy yoki ixtiro qilingan tizimlarda ham keng tarqalgan J.R.R. Tolkien "s Tengvar.

Yozish tizimlarining tarixiy ahamiyati

Olin Levi Uorner, timpanum asosiy kirish eshiklari tashqi tomonida Yozishni aks ettiruvchi, Tomas Jefferson binosi, Vashington, 1896 yil.

Tarixchilar tarixning yozilish kelishi bilan belgilanadigan tarix bilan tarixni keskin farqlaydilar. Tarixdan oldingi davrlardagi xalqlarning g'or rasmlari va petrogliflari yozuvning kashfiyotchilari deb hisoblanishi mumkin, ammo ular haqiqiy yozuv deb hisoblanmaydi, chunki ular tilni to'g'ridan-to'g'ri aks ettirmagan.

Yozuv tizimlari ulardan foydalanadigan odamlarning ehtiyojlari asosida rivojlanadi va o'zgaradi. Ba'zan individual belgilarning shakli, yo'nalishi va ma'nosi vaqt o'tishi bilan o'zgarib turadi. Ssenariyni ishlab chiqish jarayonini kuzatish orqali ssenariydan foydalangan odamlarning ehtiyojlari hamda vaqt o'tishi bilan ssenariy qanday o'zgarganligi to'g'risida bilib olish mumkin.

Asboblar va materiallar

Shuningdek qarang: yozuv asboblari

Tarix davomida ishlatilgan ko'plab vositalar va yozuv materiallari orasida tosh lavhalar, gil tabletkalar, bambukdan yasalgan lamellar, papirus, mum tabletkalari, xalta, pergament, qog'oz, mis plitasi, qalamchalar, kvilinglar, siyoh cho'tkalari, qalamlar, qalamlar va ko'plab uslublar litografiya. Incalar deb nomlanuvchi tugunli shnurlardan foydalanganlar quipu (yoki khipu) yozuvlarni saqlash uchun.[11]

The yozuv mashinkasi va turli shakllari matn protsessorlari keyinchalik keng tarqalgan yozish vositalariga aylandi va turli tadqiqotlar yozuvchilar qalam yoki qalam bilan taqqoslaganda yozish tajribasini shu kabi vositalar bilan shakllantirish usullarini taqqosladilar.[12][13][14][15][16]

Tarix

Asosiy maqolalar: Proto-yozuv, Birinchi yozma yozuvlar bo'yicha tillar ro'yxati va Yozuv tarixi
"Yozuvlar" bu erga yo'naltiriladi. Bu bilan aralashmaslik kerak Ketuvim.

Mesoamerika

Deb nomlanuvchi 3000 yillik yozuvlari bo'lgan tosh plita Kaskadal bloki, Meksika shtatida topilgan Verakruz va G'arbiy yarim sharning eng qadimgi yozuvidan oldingi, eng qadimgi yozuvidan oldingi namunadir Zapotek taxminan 500 yilgacha yozish.[17][18][19] Bu shunday deb o'ylashadi Olmec.

Bir nechta kolumbiygacha skriptlar Mesoamerika, eng yaxshi ishlab chiqilgan bo'lib tuyuladigan va ochilgan yagona narsa bu Maya yozuvi. Mayya deb belgilangan eng qadimgi yozuv miloddan avvalgi III asrga tegishli.[20] Maya yozuvida funktsiyalari jihatidan zamonaviy yapon yozuviga o'xshash bo'lgan, heceli gliflar to'plami bilan to'ldirilgan logogrammalar ishlatilgan.

Markaziy Osiyo

2001 yilda arxeologlar bu erda tsivilizatsiya mavjudligini aniqladilar Markaziy Osiyo yozuvdan foydalangan v. Miloddan avvalgi 2000 yil. Yaqin atrofda qazish ishlari Ashxobod, poytaxti Turkmaniston, shtamp muhri sifatida ishlatilgan tosh parchasida yozuvni aniqladi.[21]

Xitoy

Qo'shimcha ma'lumotlar: Oracle suyak yozuvlari va Bronza buyumlari stsenariysi

Xitoyda yozilishning eng qadimgi namunalari - "deb nomlangan yozuvlarsuyak suyaklari ", toshbaqa plastronlar va ho'kiz skapulalar bashorat qilish uchun ishlatilgan - miloddan avvalgi 1200 yillarning oxirlarida Shang sulolasi. Xuddi shu davrga oid oz sonli bronza yozuvlar ham saqlanib qolgan.[22]Tarixchilarning aniqlashicha, ommaviy axborot vositalari ishlatilgan yozuv nimani hujjatlashtirganligi va qanday ishlatilganiga ta'sir ko'rsatdi.[iqtibos kerak ]

2003 yilda arxeologlar kashfiyotlar haqida xabar berishdi toshbaqa po'stlog'idan ajratilgan o'ymakorliklar miloddan avvalgi VII ming yilliklarga tegishli, ammo bu ramzlarning keyingi oracle-bone skriptining belgilariga aloqadorligi yoki yo'qligi haqida bahs yuritiladi.[23][24]

Misr

Narmer palitrasi, unifikatsiyasini ifodalovchi ikkita serpopard bilan Yuqori va Quyi Misr, taxminan Miloddan avvalgi 3100 yil

Eng qadimgi ierogliflar miloddan avvalgi 4-ming yillikning ikkinchi yarmiga, masalan, Abidos (zamonaviy Umm el-Ka'ab) da tiklangan "Chayon I" (Naqada IIIA davri, miloddan avvalgi 32-asr) deb nomlangan Predinastiya hukmdorining loydan yasalgan yorliqlariga tegishli. 1998 yoki Narmer palitrasi, v bilan tanishish. Miloddan avvalgi 3100 yil va biroz ilgari bo'lishi mumkin bo'lgan bir necha kashfiyotlar, garchi bu gliflar yozma an'analarga qaraganda ancha qadimiy badiiy asarlarga asoslangan bo'lsa. Ieroglif skript edi logografik effektni o'z ichiga olgan fonetik qo'shimchalar bilan alifbo. Dunyodagi eng qadimgi ochilgan jumla qabrda topilgan muhr taassurotida topilgan Set-Peribsen Ikkinchi suloladan (miloddan avvalgi 28-27 asrlar) Umm al-Ka'abda. Eski Shohlik, O'rta Qirollik va Yangi Qirollik davrlariga oid 800 ga yaqin iyeroglif mavjud. Yunon-Rim davriga kelib, ularning soni 5000 dan oshdi.

Misr imperiyasini saqlab qolish uchun yozuv juda muhim edi va savodxonlik bilimli elita o'rtasida to'plangan edi ulamolar. Ma'bad, fir'avn va harbiy boshqaruv organlarida xizmat qilish uchun faqat ma'lum bir kelib chiqishi bo'lgan kishilarga yozuvchi bo'lishga o'rgatishga ruxsat berildi, natijada aholining atigi 1 foizi yozish imkoniyatiga ega bo'ldi.[25] Ieroglif tizimini har doim o'rganish qiyin edi, ammo keyingi asrlarda maqsadga muvofiq ravishda yanada takomillashtirildi, chunki bu ulamolar maqomini saqlab qoldi.

Dunyo ma'lum bo'lgan eng qadimgi alifbo miloddan avvalgi 19-asr o'rtalarida Sinay cho'lida kananit firuza fermerlari tomonidan ishlab chiqarilgan ko'rinadi.[26] Misrning tog'li Serabit el-Xadem deb nomlanuvchi konida 30 ga yaqin qo'pol yozuvlar topildi. Ushbu saytda, shuningdek, Xatxor ibodatxonasi, "firuza ma'shuqasi" joylashgan edi. Keyinchalik, Markaziy Misrdagi Vadi al-Xolda ikkita satr yozuv ham topilgan. Asoslangan ieroglif prototiplar, shuningdek butunlay yangi ramzlarni o'z ichiga olgan har bir belgi aftidan so'zdan ko'ra undoshni anglatar edi: alifbo tizimining asosi. Biroq, faqat 12-9 asrlarda alifbo qo'lga kiritilib, keng qo'llanila boshlandi.

Elamit yozuvlari

Asrlar davomida uchta alohida elam yozuvlari rivojlandi.Proto-elamit Erondan kelgan eng qadimgi yozuv tizimi. Faqatgina qisqa vaqt davomida (miloddan avvalgi 3200-2900) foydalanishda Eronning turli joylarida Proto-Elamit yozuvlari bo'lgan gil lavhalar topilgan. Proto-elamit yozuvlari dastlabki paytlardan boshlab rivojlangan deb o'ylashadi mixxat yozuvi (proto-mixxat yozuvi). Proto-elamit yozuvi 1000 dan ortiq belgidan iborat va qisman deb o'ylashadi logografik.

Chiziqli elamit Eronda bir nechta yodgorlik yozuvlarida tasdiqlangan yozuv tizimi. Miloddan avvalgi 3-ming yillikning so'nggi choragi davomida u juda qisqa muddat davomida ishlatilgan. Lineer Elamit Proto-Elamitdan olingan heceli yozuv tizimidir, deb da'vo qilishadi, ammo buni isbotlab bo'lmaydi, chunki bu chiziqli elamit hal qilinmagan. Bir nechta olimlar ssenariyni ochishga harakat qilishdi, eng muhimi Uolter Xinz va Piero Meriggi.

The Elamit mixxat yozuvi skript taxminan miloddan avvalgi 2500 yildan 331 yilgacha ishlatilgan va Akkad mixxat yozuvi. Elamit mixxat yozuvi 130 ga yaqin belgidan iborat bo'lib, boshqa ko'plab mixxat yozuvlariga qaraganda ancha kam.

Krit va yunon yozuvlari

Qo'shimcha ma'lumotlar: Krit iyerogliflari, Lineer A va Lineer B

Krit iyerogliflari artefaktlarida topilgan Krit (miloddan avvalgi II ming yillikning o'rtalaridan o'rtalariga qadar, MM I dan MM III gacha, MM IIA dan eng erta chiziqli A bilan qoplanadi). Lineer B, ning yozish tizimi Mikena yunonlari,[27] vaqt davomida shifrlangan Lineer A hali hal qilinmagan. Uch ketma-ketlikning ketma-ketligi va geografik tarqalishi, ammo alohida yozuv tizimlari quyidagicha umumlashtirilishi mumkin (boshlanish sanasi birinchi attestatsiyalarga ishora qiladi, barcha skriptlarning taxmin qilingan kelib chiqishi o'tmishda ham bo'lgan): Krit iyerogliflari Kritda c . Miloddan avvalgi 1625 yildan 1500 yilgacha; Lineer A ishlatilgan Egey orollari (Kea, Kitera, Melos, Thera ), va Yunon materik (Lakoniya ) v dan. Miloddan avvalgi 18-asrdan 1450 yilgacha; va Lineer B Kritda ishlatilgan (Knossos ) va materik (Pylos, Mikena, Thebes, Tirinlar ) v dan. Miloddan avvalgi 1375 yildan 1200 yilgacha.

Hind vodiysi

Asosiy maqola: Indus yozuvi

Indus stsenariysi bilan bog'langan belgilarning qisqa satrlarini anglatadi Hind vodiysi tsivilizatsiyasi (bu zamonaviyni qamrab olgan Pokiston va Shimoliy Hindiston ) miloddan avvalgi 2600-1900 yillarda ishlatilgan. Dehifrlash va da'volarga bo'lgan ko'plab urinishlarga qaramay, u hali hal qilinmagan. "Indus yozuvlari" atamasi asosan etuk Xarappa bosqichida qo'llanilgan bo'lib, bu ehtimol erta davrlarda topilgan bir nechta alomatlardan kelib chiqqan. Xarappa miloddan avvalgi 3500 yildan keyin,[28] va undan keyin etuk Xarappa yozuvi yozildi. Ssenariy o'ngdan chapga,[29] va ba'zan a boustrofedonik uslubi. Asosiy belgilar soni 400-600 ga yaqin bo'lganligi sababli,[30] odatdagi logografik va heceli skriptlar o'rtasida, ko'plab olimlar skriptni logotip sifatida qabul qilishadi[31] (odatda heceli skriptlarda taxminan 50-100 belgi mavjud, logografik skriptlarda juda ko'p asosiy belgilar mavjud). Bir nechta olimlar strukturaviy tahlil an aglutinativ skript asosida til yotadi.

Mesopotamiya

Neolit ​​yozuvlari dolzarb tadqiqot mavzusi bo'lsa-da, an'anaviy tarix yozuv jarayoni dastlab qadimgi Sharqda iqtisodiy zaruriyatdan kelib chiqqan deb taxmin qiladi. Yozish, ehtimol, qadimgi madaniyatlarda siyosiy ekspansiya natijasida boshlangan, bu ma'lumotni uzatish, moliyaviy hisoblarni yuritish, tarixiy yozuvlarni yuritish va shu kabi faoliyat uchun ishonchli vositalarga muhtoj edi. Miloddan avvalgi 4-ming yillik atrofida savdo va ma'muriyatning murakkabligi xotira kuchidan ustun bo'lib, yozuvlar operatsiyalarni doimiy shaklda qayd etish va taqdim etishning ishonchli usuliga aylandi.[32]

Birinchi yozuv tizimlarining ixtirosi taxminan boshlanishi bilan zamonaviydir Bronza davri kech Miloddan avvalgi 4-ming yillik. The Shumer arxaik mixxat yozuvi va Misr iyerogliflari odatda miloddan avvalgi 3400 dan 3200 yilgacha o'zlarining ota-bobolaridan iborat proto-savodli belgi tizimlaridan paydo bo'lgan eng dastlabki yozuv tizimlari hisoblanadi. Miloddan avvalgi 2600 yil. Shumer yozuvi mustaqil ixtiro ekanligi odatda qabul qilingan; ammo, Misr yozuvi shumerdan butunlay mustaqil ravishda ishlab chiqilganmi yoki shunday bo'lganmi, munozara qilinmoqda madaniy diffuziya.

Buxgalteriya belgilar to'plami bilan global konvert, Uruk davri, dan Susa. Luvr muzeyi

Arxeolog Denis Shmandt-Besserat eng qadimgi Eronning Zagros mintaqasida topilgan ilgari turkumlanmagan loydan yasalgan "nishonlar" bilan dastlabki ma'lum bo'lgan yozuv o'rtasidagi bog'liqlikni aniqladi, Mesopotamiya mixxat yozuvi.[33] Miloddan avvalgi 8000 yilda Mesopotamiyaliklar o'zlarining qishloq xo'jaligi va ishlab chiqarish tovarlarini hisoblash uchun gil nishonlardan foydalanishni boshladilar. Keyinchalik ular ushbu nishonlarni muhrlangan katta, ichi bo'sh gil idishlar ichiga (bulla yoki sharsimon konvertlar) joylashtira boshladilar. Har bir konteynerdagi jetonlarning miqdori, konteyner yuzasida, ichidagi jetonning har bir nusxasi uchun bitta rasmni taassurot qoldirish bilan ifodalanadi. Keyinchalik ular loydan yasalgan sirtlarga chizilgan belgilarga tayanib, jetonlarni tarqatishdi. Xuddi shu ob'ektning har bir nusxasi uchun rasm yasashga yo'l qo'ymaslik uchun (masalan: 100 shlyapani ko'rsatish uchun shlyapaning 100 ta surati), ular ob'ektlarni har xil mayda belgilar yordamida "sanab chiqdilar". Shu tarzda shumerlar "boshlang'ich belgilar tizimiga ob'ektlarni sanash tizimini" qo'shdilar.

Asl nusxa Mesopotamiya yozuv tizimi bu miloddan avvalgi 3200 yillarda hisob yuritish usulidan kelib chiqqan. Miloddan avvalgi 4-ming yillik oxiriga kelib,[34] Mesopotamiyaliklar raqamlarni yozish uchun yumshoq loyga bosilgan uchburchak shaklidagi qalamdan foydalanganlar. Ushbu tizim asta-sekin aniq stylus yordamida kuchaytirilib, nima yordamida hisoblanganligini ko'rsatib berildi piktogrammalar. Dumaloq stylus va o'tkir stylus yozuvlari asta-sekin xanjar shaklida stylus yordamida yozish bilan almashtirildi (shuning uchun bu atama mixxat yozuvi ), dastlab faqat uchun logogrammalar, lekin miloddan avvalgi 29-asrga kelib fonetik elementlar uchun ham. Miloddan avvalgi 2700 yillarga kelib mixxat yozuvlari hecalarni ifodalay boshladi Shumer. Taxminan o'sha davrda Mesopotamiya mixxat yozuvi logogrammalar, heceler va raqamlar uchun umumiy yozish tizimiga aylandi. Ushbu yozuv boshqa Mesopotamiya tiliga, ya'ni Sharqiy semit Akkad (Ossuriya va Bobil ) taxminan miloddan avvalgi 2600 yilda, keyin boshqalarga Elamit, Xattian, Hurrian va Hitt. Tashqi ko'rinishiga ko'ra ushbu yozuv tizimiga o'xshash skriptlarga quyidagilar kiradi Ugaritik va Qadimgi forscha. Ning qabul qilinishi bilan Oromiy ning "lingua franca" sifatida Neo-Ossuriya imperiyasi (Miloddan avvalgi 911–609), qadimgi oromiy ham Mesopotamiya mixxatiga moslashtirilgan. Akkad tilida topilgan so'nggi mixxat yozuvlari milodiy I asrga to'g'ri keladi.

Finikiyalik yozuv tizimi va avlodlari

The Proto-sinayit skript, unda Proto-kananit birinchi marta yozilgan deb ishoniladi, miloddan avvalgi XIX asrdayoq tasdiqlangan. The Finikiyalik yozuv tizimi miloddan avvalgi 14 asrdan bir oz oldin proto-kananit yozuviga moslashtirilgan bo'lib, u o'z navbatida fonetik ma'lumotni taqdim etish printsiplarini o'zlashtirgan. Misr iyerogliflari. Ushbu yozuv tizimi faqat undoshlar ifodalanadigan g'alati tipdagi hecalar edi. Ushbu skript moslashtirildi Yunonlar, ba'zi bir undosh belgilarni unlilarini ifodalashga moslashtirgan. The Cumae alifbosi, dastlabki yunon alifbosining bir varianti Etrusk alifbosi va uning avlodlari, masalan Lotin alifbosi va Runes. Dan boshqa avlodlar Yunon alifbosi o'z ichiga oladi Kirillcha, yozish uchun ishlatilgan Bolgar, Ruscha va Serb, Boshqalar orasida. Finikiya tizimi ham moslashtirilgan edi Oromiy yozuvi, undan Ibroniycha va Arab yozuvlari tushgan.

The Tifinag yozuv (Berber tillari) Finikiyalik kelib chiqishi deb taxmin qilingan Libiko-Berber yozuvidan kelib chiqqan.

Zamonaviy ahamiyat

Dunyoning ko'p joylarida yozish kundalik hayotning muhim qismiga aylandi, chunki raqamli texnologiyalar butun dunyo bo'ylab odamlarni bunday tizimlar orqali bog'lashga yordam berdi. elektron pochta va ijtimoiy tarmoqlar. Bunday texnologiyalar ko'p sonli zamonaviy ish joylariga muntazam o'qish va yozishni olib keldi.[35] Masalan, Qo'shma Shtatlarda qobiliyat o'qing va yozish ko'pgina ish joylari uchun zarurdir va bolalarga ham, kattalarga ham savodxonlik ko'nikmalarini oshirishda yordam beradigan bir nechta dasturlar mavjud. Masalan, paydo bo'lishi yozuv markazi va jamoat savodxonligi bo'yicha kengashlar o'quvchilar va jamoat a'zolarining yozish qobiliyatini oshirishda yordam berishga qaratilgan. Ushbu manbalar va boshqa ko'p narsalar, har bir kishiga o'z tilini yaxshiroq tushunishni va o'zlarining yozish orqali fikrlarini ifoda etishni taklif qilish uchun turli yosh guruhlari bo'ylab tarqaladi. ijtimoiy-iqtisodiy holat.

Kabi dasturlar natijasida dunyoning boshqa qismlarida yozish qobiliyatlari ko'paygan Jahon savodxonligi fondi va Xalqaro savodxonlik fondi, shuningdek, global aloqani kengaytirish uchun umumiy harakat.

Shuningdek qarang


Adabiyotlar

  1. ^ Ong, Valter (1982). Og'zaki nutq va savodxonlik: so'zni texnologlashtirish. London: Metxuen. ISBN  9780415027960.
  2. ^ Xaas, Kristina. (1996). Yozish texnologiyasi: Savodxonlikning muhimligini o'rganish. Mahva, NJ: L. Erlbaum Associates.
  3. ^ Shmandt-Besserat, Denis va Maykl Erard. (2008) "Yozuvning kelib chiqishi va shakllari". Yozish bo'yicha tadqiqot qo'llanmasi: tarix, jamiyat, maktab, individual, matn. Charlz Bazerman, tahrir. Nyu-York: Lawrence Erlbaum Associates, 7-21 [21].
  4. ^ Estrem, Xeydi. "Yozish - bu bilim yaratish faoliyati". Biz bilgan narsalarga nom berish: Yozuvshunoslikning chegara tushunchalari. L. Adler-Kassner va E. Uardl, nashr. Logan: Yuta shtati universiteti matbuoti, 2015: 55-56.
  5. ^ Smit, Doroti E. (2005). Institutsional etnografiya: odamlar uchun sotsiologiya. Lanxem, MD: Rowman & Littlefield. pp.105–108. ISBN  978-0-7591-0502-7.
  6. ^ Anderson, Jek. (2008). "Yozma bilimlarning to'plami va tashkil etilishi". Yilda Yozish bo'yicha tadqiqot qo'llanmasi, tahrir. Charlz Bazerman, Nyu-York: Lawrence Erlbaum Associates, 177-190.
  7. ^ Uells, H. G. (1922). Dunyoning qisqa tarixi. p. 41.
  8. ^ Bazerman, Charlz (2013). "Savodxonlik va jamiyatni tashkil etish". Savodli harakatlar nazariyasi, jild. 2018-04-02 121 2 (PDF). Anderson, SC: Parlor Press. p. 193. ISBN  978-1-60235-477-7.
  9. ^ Yashil, MW (1981). "Mixxat yozish tizimining qurilishi va amalga oshirilishi". Ko'rinadigan til. 15 (4): 345–372.
  10. ^ Kushman, Ellen (2011). "Cherokee Syllabary: Yozish tizimi o'z-o'zidan". Yozma aloqa. 28 (3): 255–281. doi:10.1177/0741088311410172. S2CID  144180867.
  11. ^ "Xipu ma'lumotlar bazasi loyihasi".
  12. ^ Chandler, Doniyor (1990). "Yozish kerakmi?". Elektr so'zi. 17: 27–30.
  13. ^ Chandler, Doniyor (1992). "Qo'l bilan yozish fenomenologiyasi". Aqlli repetitorlik vositalari. 3 (2/3): 65–74. doi:10.1080/14626269209408310.
  14. ^ Chandler, Doniyor (1993). "Yozish strategiyasi va yozuvchilarning vositalari". English Today: Ingliz tilining xalqaro sharhi. 9 (2): 32–38. doi:10.1017 / S0266078400000341.
  15. ^ Chandler, Doniyor (1994). "To'xtatib qo'yilgan yozuv kimga kerak?". Kompyuterlar va kompozitsiyalar. 11 (3): 191–201. doi:10.1016/8755-4615(94)90012-4.
  16. ^ Chandler, Doniyor (1995). Yozish akti: media nazariyasi yondashuvi. Aberistvit: Prifisgol Cymru.
  17. ^ Uilford, Jon Nobl (2006 yil 15 sentyabr). "G'arbiy yarim sharda yozuv eng qadimgi bo'lishi mumkin". Nyu-York Tayms. Olingan 30 mart 2008. Meksikaning Verakruz shtatida ilgari olimlarga noma'lum bo'lgan 3000 yillik yozuvlar yozilgan tosh plita topildi va arxeologlar bu G'arbiy yarim sharda kashf etilgan eng qadimgi yozuv namunasi ekanligini aytishdi.
  18. ^ Briggs, Helen (2006 yil 14 sentyabr). "'Eng yangi "Yangi dunyo yozuvlari topildi". BBC. Olingan 30 mart 2008. Meksikadagi qadimgi tsivilizatsiyalar miloddan avvalgi 900 yilda yozuv tizimini yaratgan, bu yangi dalillarga ishora qilmoqda.
  19. ^ Rodriges Martines, Mariya del Karmen; va boshq. (2006). "Yangi dunyodagi eng qadimiy yozuv". Ilm-fan. 313 (5793): 1610–1614. Bibcode:2006 yil ... 313.1610R. doi:10.1126 / science.1131492. PMID  16973873. S2CID  35140904. Olingan 30 mart 2008. Hozirgacha noma'lum yozuv tizimiga ega bo'lgan blok Meksikaning Verakruz shahridagi Olmec yuragida topildi. Blokning uslubiy va boshqa tarixlari uni birinchi ming yillikning boshlarida, umumiy dunyoga qadar, Yangi Dunyodagi eng qadimgi yozuv bo'lib, bu muhim rivojlanishni Mesoamerika Olmec tsivilizatsiyasiga aniq belgilab beradi.
  20. ^ Saturno, Uilyam A.; Devid Styuart; Boris Beltran (2006 yil 3 mart). "San-Bartolo (Gvatemala) da erta Maya yozuvi". Ilm-fan. 311 (5765): 1281–1283. Bibcode:2006 yil ... 311.1281S. doi:10.1126 / science.1121745. PMID  16400112. S2CID  46351994.
  21. ^ "Qadimgi yozuvlar Turkmanistonda topilgan". BBC. 2001 yil 15-may. Olingan 30 mart 2008. Ilgari noma'lum bo'lgan tsivilizatsiya 4000 yil oldin, xitoy yozuvi rivojlanishidan yuz yillar oldin, Markaziy Osiyoda yozuvlardan foydalangan. Turkmaniston poytaxti Ashxobod yaqinida olib borilgan qazish ishlari natijasida tosh parchasida yozuv muhr sifatida ishlatilgan ko'rinadi.
  22. ^ Bolts, Uilyam (1999). "Til va yozuv". Livda Maykl; Shaughnessy, Edvard L. (tahrir). Qadimgi Xitoyning Kembrij tarixi. Kembrij: Kembrij universiteti matbuoti. 74-123 betlar. ISBN  978-0-521-47030-8.
  23. ^ "Arxeologlar tarixni qayta yozadilar". China Daily. 2003 yil 12-iyun. Olingan 4 yanvar 2012.
  24. ^ Rincon, Pol (2003 yil 17 aprel). "'Birinchi yozuv "Xitoyda topilgan". BBC yangiliklari. Olingan 4 yanvar 2012. Xitoydan topilgan 8600 yillik toshbaqa chig'anoqlariga o'yib yozilgan belgilar eng qadimgi yozma so'zlar bo'lishi mumkin, deyishadi arxeologlar.
  25. ^ Lyons, Martin (2011). Kitoblar: tirik tarix. Amerika Qo'shma Shtatlari: Getty nashrlari. p. 15. ISBN  978-1-60606-083-4.
  26. ^ Goldwasser, Orli. "Alifbo qanday qilib iyerogliflardan tug'ilgan", Bibliya Arxeologiya sharhi, 2010 yil mart / aprel
  27. ^ Oliver, JP (1986). "Miloddan avvalgi ikkinchi ming yillikda Krit yozuvi". Jahon arxeologiyasi. 17 (3): 377–389. doi:10.1080/00438243.1986.9979977. S2CID  163509308.
  28. ^ Whitehouse, David (1999). ""Eng qadimgi yozuv" topildi "BBC
  29. ^ (Lal 1966)
  30. ^ (Uells 1999)
  31. ^ (Bryant 2000)
  32. ^ Robinson 2003 yil, p. 36.
  33. ^ Rudgli, Richard (2000). Tosh asrining yo'qolgan tsivilizatsiyalari. Nyu-York: Simon va Shuster. 48-57 betlar.
  34. ^ Mixxat yozish tizimining kelib chiqishi va rivojlanishi, Samuel Nuh Kramer, Yozilgan tarixda o'ttiz to'qqiz birinchi 381-38 betlar
  35. ^ Brandt, Debora (2015). Yozuvning yuksalishi. Kembrij UP. ISBN  978-1-107-46211-3.

Qo'shimcha o'qish

  • Yozish tarixi: Ieroglifdan Multimedia, Anne-Mari Kristin tomonidan tahrirlangan, Flammarion (frantsuz tilida, qattiq qopqoqli: 408 bet, 2002 y., ISBN  2-08-010887-5)
  • Boshida: ibroniy tilining qisqa tarixi. Joel M. Hoffman tomonidan, 2004. 3-bob yozuv ixtirosi va uning turli bosqichlarini o'z ichiga oladi.
  • AncientScripts.com saytida yozuvning kelib chiqishi
  • Yozuv muzeyi: Buyuk Britaniyaning Yozish muzeyi, yozuv tarixi va asboblari haqida ma'lumot
  • ERIC Digest-larida: Yozish bo'yicha ko'rsatma: Sinfdagi hozirgi amaliyot; Yozishni rivojlantirish; Yozish bo'yicha ko'rsatma: Yillar davomida qarashlarni o'zgartirish
  • Angioni, Djulio, La scrittura, una fabrilità semiotika, yilda Yo'l haqi, dahshatli, qo'riqchi. L'identico e il diverso nelle culture, il Maestrale, 2011, 149–169. ISBN  978-88-6429-020-1
  • Kodeksning farzandlari: Yozish kuchi - Onlayn video
  • Pauell, Barri B. 2009 yil. Yozish: tsivilizatsiya texnologiyasi nazariyasi va tarixi, Oksford: Blekvell. ISBN  978-1-4051-6256-2
  • Reynolds, Jek 2004 yil. Merle-Ponti va Derrida: mujassamlashish va o'zgaruvchanlik, Ogayo universiteti matbuoti
  • Rojers, Genri. 2005 yil. Yozish tizimlari: lingvistik yondashuv. Oksford: Blekvell. ISBN  0-631-23463-2 (qattiq qopqoqli); ISBN  0-631-23464-0 (qog'ozli)
  • Ankerl, Gay (2000) [2000]. Umumjahon tsivilizatsiyasiz global aloqa. INU ijtimoiy tadqiqotlari. Vol.1: Zamonaviy tsivilizatsiyalar: arab-musulmon, bxarati, xitoy va g'arbiy. Jeneva: INU Press. 59-66, 235-betlar. ISBN  978-2-88155-004-1.
  • Robinzon, Endryu (2003). "Yozuvning kelib chiqishi". Kroulida, Devid; Heyer, Pol (tahrir). Tarixdagi aloqa: texnologiya, madaniyat, jamiyat. Ellin va Bekon.CS1 maint: ref = harv (havola)
  • Falkenshteyn, A. 1965 Zu den Tafeln aus Tartaria. Germaniya 43, 269-273
  • Haarmann, H. 1990 Eski Evropadan Yozish. Hind-Evropa tadqiqotlari jurnali 17
  • Lazarovici, Gh., Fl. Drasovean va Z. Maksim 2000 Eagle - o'lim qushi, qayta tiklanish va Xudoning xabarchisi. Arxeologik va etnologik muammolar. Tibiskum, 57-68
  • Lazarovici, Gh., Fl. Drasovean va Z. Maksim 2000 Ko'z - ramz, imo-ishora, ifoda. Tibiskum, 115–128
  • Makkay, J. 1969 Kech neolitik Tordos belgilar guruhi. Alba Regia 10, 9-50
  • Makkay, J. 1984 yil Janubi-Sharqiy Evropadagi dastlabki shtamplar. Budapesht
  • Masson, E. 1984 L'écriture dans les tsivilizatsiyalar danubiennes néolithiques. Kadmos 23, 2, 89-123. Berlin va Nyu-York.
  • Maksim, Z. 1997 yil Neo-eneoliticul din Transilvania. Bibliotheca Musei Napocensis 19. Kluj-Napoka
  • Milojcic, Vl. 1963 Die Tontafeln von Tartaria (Siebenbürgen), und die Absolute Chronologie des mitteleeuropäischen Neolithikums. Germaniya 43, 266–268
  • Pol, I. 1990 Mitograma de acum 8 milenii. Afin 1, p. 28
  • Pol, I. 1995 Zebenburgendagi Vorgeschichtliche untersuchungen. Alba Iuliya
  • Vlassa, N. 1962 - (Studia UBB 2), 23-30.
  • Vlassa, N. 1962 - (Dacia 7), 485-494;
  • Vlassa, N. 1965 - (Atti UISPP, Roma 1965), 267–269
  • Vlassa, N. 1976 Contribuții la Problema racordării Neoliticul Transilvaniei, p. 28-43, rasm. 7-8
  • Vlassa, N. 1976 yil Neoliticul Transilvaniei. Studii, artikol, eslatma. Bibliotheca Musei Napocensis 3. Kluj-Napoka
  • Winn, Sham M. M. 1973 Vinca madaniyati qo'shiqlari
  • Winn, Sham M. M. 1981 yil Janubi-Sharqiy Evropada yozilish: Vinka madaniyatining ishora tizimi. BAR
  • Merlini, Marko 2004 Evropada La scrittura è natta?, Roma (2004)
  • Merlini, Marko va Georgiy Lazarovici 2008 yil Luka, Sabin Adrian ed. "Tărtăria Tabletkalarini kashf qilish holatlari, ularni aniqlash va ulardan foydalanishni sozlash"
  • Merlini, Marko va Gheorghe Lazarovici 2005 "Lyublyana Universiteti San'at fakulteti Arxeologiya kafedrasi Documenta Praehistorica XXXII" T "rtăria tabletkalariga tegishli yangi arxeologik ma'lumotlar ". Lyublyana: 2005–2019.

Tashqi havolalar