Niger-Kongo tillari - Niger–Congo languages

Niger – Kongo
Niger – Kordofanian
Geografik
tarqatish		Afrika
Lingvistik tasnifDunyodagi asosiy tanlovlardan biri til oilalari
Proto-tilProto-Niger-Kongo
Bo'limlar
ISO 639-2 / 5yaxshi
GlottologYo'q
Niger-Kongo tillari xaritasi.svg
Niger-Kongo tillarining tarqalishini aks ettiruvchi xarita. Pushti qizil bu Bantu subfamily.

The Niger-Kongo tillari kattaligi bo'yicha dunyoda uchinchi o'rinda turadi tillar oilasi ma'ruzachilar soni bo'yicha va Afrikaning eng katta geografik maydoni, so'zlashuvchilar soni va alohida tillar soni bo'yicha.[1] Odatda bu alohida tillar soni bo'yicha dunyodagi eng katta til oilasi hisoblanadi,[2][3] oldinda Avstronesiyalik, bu bilan murakkab bo'lsa-da aniq tilni tashkil etadigan narsa haqida noaniqlik; ro'yxatiga kiritilgan Niger-Kongo tillari soni Etnolog 1,540 ga teng.[4]

Bu 2015 yilga kelib 700 millionga yaqin odamni o'z ichiga olgan bir qator ona tilida so'zlashuvchilarning dunyodagi uchinchi eng yirik tillar oilasidir. Niger-Kongo ichida Bantu tillari yolg'iz 350 million kishini (2015) yoki Niger-Kongo tilida so'zlashadigan aholining yarmini tashkil qiladi. Ona tilida so'zlashuvchilar soni bo'yicha eng keng tarqalgan Niger-Kongo tillari Yoruba, Igbo, Fula va Zulu. Ma'ruzachilarning umumiy sonida eng ko'p gapiradiganlar Suaxili, Afrikaning sharqiy va janubi-sharqiy qismlarida til franki sifatida ishlatiladi.[1]

Nihoyatda genetik birlik Niger-Kongo yadrosi (shunday nomlangan) Atlantika-Kongo ) keng miqyosda qabul qilingan, ichki kladistik tuzilish yaxshi yo'lga qo'yilmagan. Boshqa boshlang'ich filiallar o'z ichiga olishi mumkin Dogon, Mande, Ijo, Katla va Rashad. Mande tillarining aloqasi, ayniqsa, hech qachon ko'rsatilmagan va ularsiz Niger-Kongo oilasining butunligi (Atlantika-Kongo yoki shunga o'xshash subfamiladan farqli o'laroq) aniqlanmagan.

Atlantika-Kongo tillariga xos bo'lgan eng o'ziga xos xususiyatlardan biri bu ism-sinf tizim, bu asosan bir nechta jinsga ega bo'lgan gender tizimidir.[5]

Kelib chiqishi

Qo'shimcha ma'lumotlar: Urxaymat § Niger – Kongo, Saxaradan keyingi Afrika § Genetik tarix, Kongoid va Bantu kengayishi

Til oilasi, ehtimol, ushbu tillar ilgari gapirilgan hududda yoki unga yaqin joyda paydo bo'lgan Bantu kengayishi (ya'ni G'arbiy Afrika yoki Markaziy Afrika ). Uning kengayishi kengayishi bilan bog'liq bo'lishi mumkin Sahel Afrika neolit ​​davrida qishloq xo'jaligi, quyidagi yilda Sahroning qurishi. Miloddan avvalgi 3500 yil.[6][7]

Ga binoan Rojer Blench (2004), Niger-Kongo tillari bo'yicha barcha mutaxassislar tillarni tipologik tasnifni emas, balki ularning umumiy ism-sinf tizimini, umumiy og'zaki kengaytmalarni va umumiy leksikonni o'z ichiga olgan sabablarga ko'ra umumiy kelib chiqishiga ishonadilar.[8] Niger-Kongoga o'xshash tasniflar o'sha paytdan beri amalga oshirilmoqda Diedrich Westermann 1922 yilda.[9] Jozef Grinberg o'sha an'anani davom ettirdi va Afrikadagi zamonaviy lingvistik tasnifning boshlang'ich nuqtasiga aylandi, chunki uning eng taniqli nashrlari 1960 yillarda boshlandi.[10] Shu bilan birga, ushbu til oilasida tillarning tegishli subklassifikatsiyalari to'g'risida o'nlab yillar davomida faol munozaralar mavjud bo'lib, ular tilning kelib chiqish joyini mahalliylashtirishda ishlatiladigan asosiy vosita hisoblanadi.[11] Umuman til oilasi uchun biron bir aniq "Proto-Niger-Kongo" leksikasi yoki grammatikasi ishlab chiqilmagan.

Niger-Kongo tillari paydo bo'lgan vaqt va joyni va ularning tarixga qadar tarqalishini belgilashda hal qilinmagan muhim masala bu til oilasining o'zaro aloqasi. Kordofaniya tillari, endi Nuba tog'larida gapiriladi Sudan, bu Niger-Kongo tilida so'zlashadigan mintaqaning qolgan qismi bilan qo'shni emas va hozirgi Niger-Kongo lingvistik mintaqasining shimoliy-sharqiy qismida joylashgan. Hozirgi kunda mavjud bo'lgan lingvistik qarashlar shundan iboratki, Kordofaniya tillari Niger-Kongo tillar oilasining bir qismidir va bu tillar ushbu mintaqada hozirgacha gaplashadigan tillarning birinchisi bo'lishi mumkin.[12] Ushbu Niger-Kongo tilida so'zlashuvchilar guruhining tarixdan oldingi davrda boshqa tillar kirib kelganligi sababli shartnoma tuzgan Niger-Kongo lingvistik mintaqasining vakili ekanligini aniqlash uchun etarli emas yoki buning o'rniga bu Niger-Kongo tilining bir guruhini anglatadi. tarixidan ma'lum bir vaqtgacha ushbu hududga ko'chib kelgan ma'ruzachilar, ular boshidanoq alohida tilshunoslik jamiyati bo'lganlar.

Kelib chiqish joyi to'g'risida ko'proq kelishuv mavjud Benue – Kongo, guruhning eng katta oilasi. Benue-Kongo ichida, kelib chiqqan joy Bantu tillari shuningdek, uning kengayishi boshlangan vaqt juda aniqlik bilan ma'lum. Blench (2004), avvalgi ishlariga tayanib Kay Uilyamson va P. De Volf, Benue-Kongo, ehtimol, to'qnashgan joyda paydo bo'lgan deb ta'kidladilar Benue va Niger daryolari markazda Nigeriya.[8][13][14][15][16][17] Kongo Benue oilasining kelib chiqishi haqidagi ushbu taxminlar ushbu kengayish boshlanish sanasini belgilamaydi, bundan tashqari, agar Bantu kengayishi Bantu tilini o'z ichiga olgan ushbu til oilasi tarkibidagi tillarni diversifikatsiyalashga imkon berish.

The nisbatan xilma-xil oilasining tasnifi Uban tillari, markazida Markaziy Afrika Respublikasi, Niger-Kongo tillar oilasining bir qismi sifatida bahsli. Ubangian Grinberg tomonidan Niger-Kongo bilan birlashtirilgan (1963) va keyinchalik hokimiyat bilan kelishilgan,[18] ammo Dimmendaal (2008) tomonidan so'roq qilingan.[19]

The Bantu kengayishi Miloddan avvalgi 1000 yillardan boshlab, Markaziy va Janubiy Afrikaning katta qismini qamrab oldi va tub tub aholining yo'q bo'lib ketishiga olib keldi. Pigmy va Bushmenlar (Xoysan ) u erdagi aholi.[20]

Asosiy filiallari

Quyida odatda Niger-Kongo tarkibiga kiradigan til guruhlari haqida umumiy ma'lumot berilgan. Ba'zi filiallarning genetik aloqasi hamma tomonidan qabul qilinmagan va qarindosh sifatida qabul qilinganlar o'rtasidagi kladistik bog'liqlik ham noaniq bo'lishi mumkin.

Niger-Kongo guruhining asosiy filomi Atlantika-Kongo tillari. Niger-Kongo ichidagi Atlantika-Kongo bo'lmagan tillar quyidagicha guruhlangan Dogon, Mande, Ijo (ba'zan bilan Defaka kabi Ijoid ), Katla va Rashad.

Atlantika-Kongo

Qo'shimcha ma'lumotlar: Atlantika-Kongo tillari va Nigeriya tillari

Atlantika-Kongo birlashtirgan Atlantika tillari, bitta filialni tashkil qilmaydigan va Volta-Kongo. Uning tarkibiga Niger-Kongo tilida so'zlashadigan aholining 80% dan ortig'i yoki 600 millionga yaqin odam kiradi (2015).

Taklif etilgan Savannas guruhi kombaynlar Adamava, Obangian va Gur. Savannas guruhidan tashqarida Volta-Kongo mavjud Kru, Kva (yoki "G'arbiy Kva"), Volta-Niger (shuningdek, "East Kwa" yoki "West Benue – Kongo") va Benue – Kongo (yoki "East Benue-Kongo"). Volta-Niger ikkitasini o'z ichiga oladi Nigeriya tillari, Yoruba va Igbo. Benue – Kongo tarkibiga quyidagilar kiradi Janubiy Bantoid ustunlik qiladigan guruh Bantu tillari Bu 350 million kishiga to'g'ri keladi (2015) yoki Niger-Kongo tilida so'zlashadigan aholining yarmi.

Ushbu kichik guruhlarning har birining qat'iy genetik birligi o'zaro bahslashishi mumkin. Masalan, Rojer Blench (2012) buni ta'kidladi Adamava, Obangian, Kva, Bantoid va Bantu izchil guruhlar emas.[21]

Glottolog 3.4 (2019)[22] deb qabul qilmaydi Kordofanian filiallar (Lafofa, Talodi va Heiban ) yoki tasniflash qiyin Laal tili Atlantika-Kongo tillari ekanligi isbotlangan. Aks holda, u oilani qabul qiladi, ammo uning kengroq Niger-Kongo tarkibiga kiritilishini emas. Glottolog ham ko'rib chiqadi Ijoid, Mande va Dogon bir-biri bilan bog'liqligi isbotlanmagan mustaqil til phylasi bo'lish.

Atlantika-Kongo guruhi xarakterlidir ism sinfi uning tillari tizimlari. Atlantika-Kongo ko'p jihatdan Mukarovskiyning "G'arbiy Nigritik" filimiga to'g'ri keladi.[23]

Atlantika

The polifetetik Atlantika guruhi 2016 yilga kelib taxminan 35 million ma'ruzachini tashkil qiladi, asosan ular tomonidan hisobga olinadi Fula va Volof ma'ruzachilar. Atlantika haqiqiy guruhni tashkil etmaydi.

Volta-Kongo

Boshqalar

Atlantika-Kongo oilasidan tashqarida taxmin qilingan Niger-Kongo tillari yuqori qismida joylashgan Senegal va Niger daryo havzalari, janubiy va g'arbiy Timbuktu (Mande, Dogon ), the Niger deltasi (Ijoid ) va sharqdan Sudan janubi-markaziy qismida, atrofida Nuba tog'lari (the Kordofanian oilalar). Ularning umumiy soni taxminan 100 million kishini tashkil etadi (2015), asosan Mande va Ijaw.

  • Mande: tillari Mande xalqlari, 2016 yilga kelib taxminan 70 mln
  • Dogon: tillari Dogon odamlar ning Mali, 2013 yilga kelib 1,6 millionga baholandi. Atlantika-Kongo tillari bilan bog'liq bo'lgan ism-sinf tizimiga ega bo'lishi mumkin.
  • Bangime, Dogon mamlakatida gaplashadigan, ammo Dogonga aloqasi bo'lmagan ko'rinishda. A dalillarini ko'rsatishi mumkin Nilo-Saxara substrat.
  • Siamou, bir marta Kru deb tasniflangan
  • Ijoid: Ijaw, tili Ijaw odamlar (2011 yilga kelib 14 million), bundan tashqari, kutilmagan holat Defaka tili

"Kordofaniya"

Turli xil Kordofaniya tillari Sudan janubi-markazida, atrofida Nuba tog'lari. "Kordofanian" - bu genetik emas, balki geografik guruhlash Kordofan mintaqa. Bular 1980 yildagi taxminlarga ko'ra jami 100 mingga yaqin odam gapiradigan kichik tillardir. Katla va Rashad tillari Benue-Kongo bilan izoglosslarni boshqa oilalarga etishmayotganligini ko'rsatadi.[25]

Xavf ostida yoki yo'q bo'lib ketgan Laal, Mpre va Jala tillar ko'pincha Niger-Kongoga tayinlanadi.

  • Umumiy xarita

  • Benin, Nigeriya va Kamerun xaritalari

  • Xaritalar bilan bir xil rang kodidagi demografik hisob-kitoblar jadvali (2007 yil holatiga ko'ra 400 million ma'ruzachi)

Tasniflash tarixi

Dastlabki tasniflar

Bugungi kunda ma'lum bo'lgan Niger-Kongo asta-sekin lingvistik birlik sifatida tan olingan. Dastlabki tasniflarida Afrika tillari, turli xil guruhlarni ajratish uchun ishlatiladigan asosiy mezonlardan biri tillarning otlarni tasniflash uchun prefikslardan foydalanishi yoki ularning etishmasligi edi. Katta avans ishi bilan keldi Sigismund Vilgelm Koelle, uning 1854 yilda kim Polyglotta Africana juda ko'p hollarda zamonaviy guruhlarga mos keladigan ehtiyotkorlik bilan tasniflashga urindi. Niger-Kongoning bitta til oilasi darajasining dastlabki eskizini Koelle kuzatuvida topish mumkin, Bleek (1856), Atlantika tillari ko'plab Janubiy Afrika tillari singari prefikslardan foydalanganligi. Bleekning keyingi ishi va bir necha o'n yillar o'tgach, qiyosiy ishi Meinhof, qat'iy belgilangan Bantu lisoniy birlik sifatida.

Ko'pgina hollarda, kengroq tasniflashlarda tipologik va irqiy mezonlarning aralashmasi ishlatilgan. Shunday qilib, Fridrix Myuller, o'zining shuhratparast tasnifida (1876–88) 'negr' va bantu tillarini ajratdi. Xuddi shunday, afrikalik Karl Richard Lepsius Bantu afrikadan kelib chiqqan deb hisoblagan va ko'plab "aralash negr tillari" Bantu va kirib kelgan Osiyo tillari o'rtasidagi uchrashuvning mahsuli sifatida.

Bu davrda Bantu tillari bilan Bantuga o'xshash (lekin unchalik to'liq bo'lmagan) ism sinf tizimlari bilan munosabatlar paydo bo'la boshladi. Ba'zi mualliflar ikkinchisini hali to'liq Bantu maqomiga aylanib ulgurmagan tillar deb qarashgan bo'lsa, boshqalari ularni hanuzgacha Bantuda topilgan asl xususiyatlarini yo'qotgan tillar deb hisoblashgan. Bantuist Meinhof, Bantu va "yarim Bantu" guruhi o'rtasida katta farq qildi, uning so'zlariga ko'ra aslida Sudan aktsiyalari bilan bog'liq emas.

Westermann, Greenberg va boshqalar

Vestermanning 1911 y Sudansprachen bilan o'ling. Eine sprachvergleichende Studie Niger-Kongoni tushunish uchun juda ko'p asos yaratdi.

Westermann, Meinhof o'quvchisi, o'sha paytning ichki tasnifini o'rnatishga kirishdi Sudan tillari. 1911 yilda u "Sharq" va "G'arb" o'rtasida asosiy bo'linmani yaratdi. G'arbiy Sudanning tarixiy qayta tiklanishi 1927 yilda nashr etilgan va 1935 yilda "Charakter und Einteilung der Sudansprachen" da u Bantu va G'arbiy Sudan o'rtasidagi munosabatlarni aniq belgilab qo'ygan.

Jozef Grinberg Westermann ishini o'z tasnifi uchun boshlang'ich nuqta sifatida oldi. 1949-1954 yillarda nashr etilgan qator maqolalarida u Vestermanning "G'arbiy Sudanik" va Bantu yagona genetik oilani tashkil qilganligini ta'kidlab, uni Niger-Kongo; Bantu Benue-Kongo filialining kichik guruhini tashkil etganligi; ilgari qarindosh deb hisoblanmagan Adamava-Sharqiy ushbu oilaning yana bir a'zosi bo'lganligi; va Fula G'arbiy Atlantika tillariga tegishli ekanligi. Ushbu maqolalar so'nggi kitob shaklida to'planishidan oldin (Afrika tillari ) 1963 yilda u o'z tasnifini qo'shib o'zgartirdi Kordofanian umuman Niger-Kongo bilan koordinatali filial sifatida; Natijada, u oilaning nomini o'zgartirdi Kongo-Kordofaniya, keyinroq Niger – Kordofanian. Grinbergning Afrika tillariga bag'ishlangan asari dastlab shubha bilan kutib olingan bo'lsa-da, olimlar orasida keng tarqalgan fikrga aylandi.[26]

Bennet va Sterk (1977) leksikostatistikaga asoslangan ichki qayta tasnifni taqdim etdilar, bu esa guruhni qayta birlashtirishga asos yaratdi. Bendor-Shomuil (1989). Kordofanian butun oila uchun muvofiqlashtirilish o'rniga bir nechta asosiy tarmoqlardan biri sifatida taqdim etildi va bu atamani qayta kiritishga undadi Niger – Kongo, bu hozirgi kunda tilshunoslar orasida qo'llaniladi. Ko'pgina tasniflar Kordofanianni eng uzoq shox sifatida joylashtirishda davom etmoqda, lekin asosan boshqa dalillar haqiqiy nasabiy guruhni tashkil etishiga ijobiy dalillar emas, balki salbiy dalillar (leksik yozishmalar kamroq). Xuddi shu tarzda, Mande ko'pincha Niger-Kongo oilasining prototipik ism-sinf tizimining etishmasligidan kelib chiqib, eng uzoq ikkinchi filial deb taxmin qilinadi. Ism-sinf tizimining biron bir iziga ega bo'lmagan boshqa filiallar Dogon va Ijawdir, Kordofanianning Talodi filialida qarindoshlar ismlari sinflari mavjud, bu esa Kordofanian ham unitar guruh emasligini anglatadi.

Glottolog (2013) yadroni ism-sinf tizimlari bilan qabul qiladi Atlantika-Kongo tillari Yaqinda ba'zi Kordofan guruhlarining tarkibidan tashqari, umuman Niger-Kongo emas. Ular quyidagilarni alohida oilalar qatoriga kiritadilar: Atlantika-Kongo, Mande, Dogon, Ijoid, Lafofa, Katla-Tima, Xeyban, Talodi va Rashad.

Oxford Handbooks Online (2016) Niger-Kongoning "ichki tuzilishini qayta baholash asosan Grinbergning tasnifining dastlabki tabiati bilan bog'liqligini ko'rsatdi, chunki bu aniq tillar orasidagi genetik aloqalar uchun dalillarni keltirib chiqarmaydigan metodologiyaga asoslangan, ammo aksincha "ehtimoliy nomzodlar" ni aniqlashga qaratilgan. ... Ayrim tillar va ularning navlari bo'yicha olib borilayotgan tavsifiy va hujjatli ishlar, ilgari kam ma'lum bo'lgan lingvistik mintaqalar bo'yicha bilimlarimizni ancha kengaytirib, ushbu dasturni qo'llashga imkon beradigan guruhlar va birliklarni aniqlashga yordam beradi. tarixiy-taqqoslash usuli: ommaviy taqqoslashga asoslangan "katta rasm" hissalari o'rniga quyi darajadagi birliklarni qayta qurishgina hozirgi Benue- dan tashkil topgan genetik guruh sifatida bizning hozirgi Niger-Kongo kontseptsiyasini tasdiqlash (yoki rad etish) uchun yordam beradi. Kongo plyusi Volta-Niger, Kwa, Adamawa plus Gur, Kru, Kordofaniya tillari deb ataladigan va ehtimol an'anaviy ravishda Atlantika deb tasniflangan til guruhlari. "[27]

Niger-Kongoning til filimi sifatida izchilligini Grollemund va boshq. (2016), foydalanib hisoblash filogenetikasi usullari.[28] Kongo Sharqiy / G'arbiy Volga-Kongo bo'linmasi, Kongo G'arbiy / Sharqiy Benue bo'linmasi va Shimoliy / Janubiy Bantoid bo'linishi qo'llab-quvvatlanmaydi, ammo Bantoid Ekoid, Bendi, Dakoid, Jukunoid, Tivoid, Mambiloid, Beboid, Mamfe, Tikar, Grassfilds va Bantudan iborat guruh qo'llab-quvvatlanadi.

The O'xshashlikni avtomatlashtirilgan tarzda baholash dasturi (ASJP) shuningdek Niger-Kongoning ko'plab filiallarini birlashtiradi.

Qayta qurish

Proto-Niger-Kongo (yoki Proto-Atlantika-Kongo) rekonstruksiya qilinmagan va uning bir-biriga o'xshash izchil tarmoqlari ham kam bo'lgan. Katta muvaffaqiyat bir necha bor qayta qurilgan Proto-Bantu natijada Proto-Niger-Kongo qanday bo'lishi mumkinligi haqidagi tushunchalarga tashqi ta'sir ko'rsatdi. Qayta tiklangan Proto-Bantudan baland bo'lgan yagona bosqich bu Styuartning tajriba loyihasi bo'lib, u 1970-yillardan buyon umumiy ajdodini qayta tiklagan Potou-Tano va bantu tillari, shu paytgacha, ehtimol o'sha ajdoddan kelib chiqqan yuzlab boshqa tillarni hisobga olmaganda.[29] Konstantin Pozdniakov rekonstruksiya qildi raqamlar tizimi.[30]

Niger – Kongo va Nilo-Saxara

Shuningdek qarang: Nilo-sahara tillari § Blench 2006 yil

O'tgan yillar davomida bir nechta tilshunoslar Niger-Kongo va o'zaro bog'liqlikni taklif qildilar Nilo-Saxara, ehtimol, Westermannning "Sudan "qaysi oila"Sharqiy Sudan "(endi Nilo-Saxara deb tasniflanadi) va"G'arbiy Sudan '(endi Niger-Kongo deb tasniflanadi) birlashtirildi. Gregersen (1972) Niger-Kongo va Nilo-Saxrani katta filumga birlashtirishni taklif qildi va u uni shunday atadi Kongo-Saxara. Uning dalillari asosan tasnifidagi noaniqlikka asoslangan edi Songxey, morfologik o'xshashliklar va leksik o'xshashliklar. Yaqinda uning tarafdori edi Rojer Blench (1995), u Niger-Kongo va Nilo-Saxroni birlashtirish uchun fonologik, morfologik va leksik dalillarni ilgari surgan. Niger – Saxara filim, Niger-Kongo va o'zaro yaqinligi bilan Markaziy Sudan. Biroq, o'n besh yil o'tgach, uning fikri o'zgargan, Blench (2011) uning o'rniga shunday deb taklif qilgan ot-klassifikator odatda uch tomonlama aks ettirilgan Markaziy Sudan tizimi umumiy –singulativ –ko'plik sanoq tizimi, rivojlanishini yoki ishlab chiqilishini qo'zg'atdi ism-sinf tizimi Atlantika-Kongo tillari, uch tomonlama raqam bilan saqlanib qolgan Plato va Gur tillari Niger-Kongo va leksik o'xshashlik kreditlar bilan bog'liq.

Umumiy xususiyatlar

Fonologiya

Niger-Kongo tillari aniq afzalliklarga ega ochiq heceler CV turidagi (undosh unli). Proto-Niger-Kongoning odatdagi so'z tarkibi CVCV deb hisoblanadi, bu tuzilma hanuzgacha tasdiqlangan, masalan, Bantu, Mande va Ijoidda - boshqa ko'plab tarmoqlarda ushbu tuzilma qisqartirildi. fonologik o'zgartirish. Fe'llar ildizdan keyin bir yoki bir nechta kengaytiruvchi qo'shimchalardan iborat. Ismlar dastlab (C) V shaklidagi ot sinfining prefiksidan iborat bo'lgan ildizdan iborat bo'lib, u ko'pincha fonologik o'zgarish bilan yemiriladi.

Undoshlar

Niger-Kongoning bir nechta shoxlari ikki sinf undoshlari o'rtasida muntazam fonologik kontrastga ega. Ushbu qarama-qarshilikning aniq tabiati to'g'risida ko'proq aniqlik kutib turganda, u odatda qarama-qarshilik sifatida tavsiflanadi fortis va lenis undoshlar.

Unlilar

Kongo va Niger tillarining ko'p tillari ' unli uyg'unlik [ATR] ga asoslangan (rivojlangan til ildizi ) xususiyati. Ushbu unli uyg'unlikda til ildizining orqaga qarab joylashishi unlilarning ikkita uyg'unlashtiruvchi to'plamlari orasidagi farqning fonetik asosidir. To'liq shaklda, bu tur beshta har bir unlidan iborat ikkita sinfni o'z ichiga oladi:

[+ ATR][−ATR]
[men][ɪ][31]
[e][ɛ][31]
[ə][a][31]
[o][ɔ][31]
[u][ʊ][31]

Keyin ildizlar [+ ATR] va [−ATR] toifalariga bo'linadi. Bu xususiyat leksik ravishda ildizlarga biriktirilgan, chunki normal ildiz ichida [ATR] qiymatini keltirib chiqaradigan aniqlovchi yo'q.[32]

Niger-Kongoda ikki xil [ATR] unli tovushlarni boshqarish moslamalari mavjud. Birinchi boshqaruvchi - bu ildiz. Agar ildiz tarkibida [+ ATR] yoki [−ATR] unli bo'lsa, u holda bu qiymat morfema chegaralarini kesib o'tishni o'z ichiga olgan so'zning qolgan qismiga qo'llaniladi.[33] Masalan, in qo'shimchalari Volof ular biriktirgan ildizning [ATR] qiymatiga singib ketishi. Ushbu qo'shimchalarning ildiziga qarab o'zgarib turadigan ba'zi bir misollari:

[+ ATR][−ATR]Maqsad
-le-lɛ"ishtirokchi" [32]
-o-ɔ"nominalizatsiya" [32]
-el-al"foydali" [32]

Bundan tashqari, [ATR] tomonidan boshqariladigan unli tovushlar uyg'unligida assimilyatsiya yo'nalishi aniqlanmagan. Ildiz xususiyatlari [+ ATR] va [−ATR] chapga va / yoki o'ngga tarqaladi, shuning uchun biron bir unli spetsifikatsiyaga ega bo'lmaydi va yomon shakllanmaydi.[34]

Ikki [ATR] qiymati nosimmetrik tarzda harakat qiladigan, ildiz bilan boshqariladigan uyg'unlik tizimidan farqli o'laroq, ko'p sonli Niger-Kongo tillari [+ ATR] qiymati [−ATR] qiymatidan ko'ra faolroq yoki dominant bo'lgan naqshni namoyish etadi.[35] Buning natijasida ikkinchi unli uyg'unlik tekshiruvi [+ ATR] qiymati bo'ladi. Agar butun so'zda [+ ATR] bo'lgan bitta unli bo'lsa, unda qolgan unlilar shu xususiyatga mos keladi. Ammo, [+ ATR] bo'lgan unli bo'lmasa, unlilar ularning asosiy ko'rinishida ko'rinadi.[33] Tovushlarning uyg'unligini boshqarishning ushbu shakli eng yaxshi G'arbiy Afrika tillarida namoyish etiladi. Masalan, Navurida / -bi / kichraytiruvchi qo'shimchasi so'z tarkibidagi [−ATR] unlilarining fonetik jihatdan [+ ATR] bo'lishiga olib keladi.[35]

Uyg'unlashuv jarayoniga ta'sir qiluvchi unlilarning ikki turi mavjud. Ular neytral yoki shaffof bo'lmagan unlilar sifatida tanilgan. Neytral unlilar so'zning [ATR] qiymatiga mos kelmaydi va aksincha o'zlarining [ATR] qiymatini saqlab qoladi. Ulardan keyin kelgan unlilar esa, ildizning [ATR] qiymatini oladi. Shaffof bo'lmagan unlilar o'zlarining [ATR] qiymatini ham saqlab qoladilar, ammo ular ortlaridagi uyg'unlik jarayoniga ta'sir qiladi. Shaffof bo'lmagan unlidan keyin kelgan barcha unlilar, ildizning [ATR] unli o'rniga, shaffof bo'lmagan unlilarning [ATR] qiymatiga mos keladi.[32]

Yuqorida sanab o'tilgan unlilar ro'yxati o'nta tovushli til. Bu tilning barcha unli tovushlari uyg'unlik tizimida qatnashib, beshta harmonik juftlikni hosil qiladigan til. Ushbu turdagi unli tovushlar hanuzgacha Niger-Kongoning ba'zi filiallarida uchraydi, masalan Gana Togo tog 'tillari.[36] Biroq, bu juda kam uchraydigan inventarizatsiya, chunki ko'pincha harmonik juftlikning bir qismi bo'lmagan bir yoki bir nechta unlilar mavjud. Buning natijasi o'laroq, ettita va to'qqizta unli tizimlar eng ommabop tizimlarga aylandi. [ATR] tomonidan boshqariladigan unli uyg'unlikka ega bo'lgan tillarning aksariyati etti yoki to'qqiz tovushli fonemalarga ega, eng keng tarqalgan ishtirok etmaydigan unli / a /.[31] Buning sababi shundaki, / a / ning hamkasbi topilgan / ə / ning o'rtadagi markaziy mintaqadagi unli sifat farqlarini sezish qiyin. / A / ning ishtirok etmaslik holatining yana bir mumkin bo'lgan sababi, past [+ ATR] unli hosil qilish uchun til tanasi past bo'lganida, til ildizi oldinga siljishida qiyinchilik tug'diradi.[37] Shuning uchun to'qqizta unli tillar uchun unli ro'yxat odatda quyidagicha:

[+ ATR][−ATR]
[men][ɪ]
[e][ɛ]
[a]
[o][ɔ]
[u][ʊ]

Va etti tovushli tillar ikkita zaxiradan bittasiga ega:

[+ ATR][−ATR]
[men][ɪ]
[ɛ]
[a]
[ɔ]
[u][ʊ]
[+ ATR][−ATR]
[men]
[e][ɛ]
[a]
[o][ɔ]
[u]

E'tibor bering, to'qqiz unli tilda yo'qolgan unli, kutilganidek, aslida [ə], [a] ning hamkasbi.[38]

Proto-Ijoid uchun o'nta unlining qayta tiklanganligi, Niger-Kongoning asl unli zaxirasi to'liq o'nta unli tizim bo'lganligi haqidagi gipotezani keltirib chiqardi.[39][40][41] Boshqa tomondan, Styuart so'nggi qiyosiy ishlarida o'zining proto-Potu-Akanik-Bantu uchun etti tovushli tizimni qayta tiklaydi.[42]

Burun

Bir nechta olimlar og'zaki va burun unlilari Niger-Kongoda.[43] Proto-Volta-Kongoni qayta tiklashda Styuard (1976) buni ta'kidlaydi burun undoshlari burun unlilarining ta'siri ostida paydo bo'lgan; ushbu gipotezani bir nechta Niger-Kongo tillari borligi, ular nazal undoshlari umuman yo'q deb tahlil qilinganligi bilan tasdiqlaydi. Bu kabi tillarda burun unlilariga hamroh bo'ladi qo'shimcha taqsimlash og'zaki va burun unlilaridan oldin og'iz va burun undoshlari orasida. Keyinchalik unlilarda burun / og'zaki kontrastning yo'qolishi burun undoshlari fonema ro'yxatiga kirishiga olib kelishi mumkin. Bugungi kunga qadar xabar qilingan barcha holatlarda bilabial / m / fonologlangan birinchi burun undoshidir. Shunday qilib Niger-Kongo nasoslar haqidagi ikkita umumiy taxminni bekor qiladi:[44] barcha tillarda kamida bitta asosiy burun undoshi borligi va agar tilda faqat bitta asosiy burun undoshi bo'lsa, u / n /.

Niger-Kongo tillarida odatda og'zaki unlilarga qaraganda kamroq burunlangan. Kasem, ATR unli uyg'unligini ishlatadigan o'nta unli tizimga ega bo'lgan tilda etti burunli unli mavjud. Xuddi shunday, Yoruba ettita og'zaki va faqat beshta burun tovushlari bor. Biroq, ning tili Zialo uning etti og'zaki unlining har biri uchun burun ekvivalenti mavjud.

Ohang

Hozirgi Niger-Kongo tillarining katta qismi tonal. Odatda Niger-Kongo ohanglari tizimi ikki yoki uchta kontrastli darajadagi ohanglarni o'z ichiga oladi. To'rt darajali tizimlar kamroq tarqalgan va besh darajali tizimlar kamdan-kam uchraydi. Nigeriya-Kongo tillarining faqat bir nechtasi ohangdor emas; Suaxili, ehtimol, eng taniqli, ammo ichida Atlantika boshqalari topilgan. Proto-Niger-Kongo ikki qarama-qarshi darajadagi ohang tili bo'lgan deb o'ylashadi. Ohangli tizimlarni sinxronlashtiruvchi va qiyosiy-tarixiy tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, bunday asosiy tizim depressor undoshlari ta'siri ostida yoki pastga.[iqtibos kerak ] Ko'proq tonal darajaga ega bo'lgan tillar ohangni leksik uchun ko'proq, grammatik kontrast uchun kamroq ishlatishga moyil.

Ba'zi Niger-Kongo tillarida ohangning qarama-qarshi darajalari
H, LDyula –Bambara, Maninka, Temne, Dogon, Dagbani, Gbaya, Efik, Lingala
H, M, LYakuba, Nafaanra, Kasem, Banda, Yoruba, Jukun, Dangme, Yukuben, Akan, Anyi, Qo'y, Igbo
T, H, M, LGban, Wobe, Munzombo, Igede, Mambila, Shrift
T, H, M, L, BAshuku (Benue-Kongo), Dan-Santa (Mande)
PA / SMandinka (Senegambiya), Fula, Volof, Kimvani
yo'qSuaxili
Amaldagi qisqartmalar: T tepa, baland balandlik, o'rta daraja past, past past, B pastki qism, PA / S pog'onali aksent yoki stress
Uilyamson 1989 dan moslashtirilgan: 27

Morfosintaks

Ismning tasnifi

Niger-Kongo tillari o'z tizimlari bilan mashhur ot tasnifi, ularning izlari oilaning har bir tarmog'ida uchraydi, lekin Mande, Ijoid, Dogon va Kordofanianning Katla va Rashad filiallarida. Ushbu ismlarni tasniflash tizimlari o'xshashdir grammatik jins boshqa tillarda, lekin ko'pincha juda ko'p sonli sinflar mavjud (ko'pincha 10 va undan ortiq) va sinflar erkak / ayol odam / jonli / jonsiz, hatto joylar, o'simliklar, referatlar kabi jinsga bog'liq bo'lmagan toifalar bo'lishi mumkin. va ob'ektlar guruhlari. Masalan, Bantuda suaxili tili deyiladi Kisvaxili, suaxili xalqi esa Vasvaxili. Xuddi shu tarzda, Ubangian tilida Zande tili deyiladi Pazande, Zande xalqi chaqirilgan paytda Azande.

Bantu tillarida, xususan, otlarning tasnifi aniq ishlab chiqilgan bo'lib, u odatda prefiks shaklida ko'rinadi, fe'llar va sifatlar ular murojaat qilgan ot sinfiga qarab belgilanadi. Masalan, suahili tilida, watu wazuri wataenda yaxshi (zuri) odamlar (tu) boraman (ta-enda) '.

Quyida Niger-Kongo ismining ba'zi markerlari keltirilgan (Vossen va Dimmendaal 2020: 145[45], Schadeberg 1989 dan: 72[46]):

113445666a6a
Kordofanian* gu-odamlar* gu-* j-'daraxt'* li-* u-'tuxum'* ŋ-suyuqliklar
Atlantika* gu-odamlar* gʊ-* Ci-"Daraxtlar"* de-* ga-"Bosh, ism"* ma-suyuqliklar
Oti-Volta (Gur )* -ʊodamlar* -bʊ* -Ci'daraxt'* -ɖɪ* -a"Tuxum, bosh"* -masuyuqliklar
Gana-Togo (Kva )* o-odamlar* o-* i-"O'tin"* li-* a-"Tuxum, bosh, ism"* N-suyuqliklar
Benue-Kongo* u-odamlar* u-* (t) i-'daraxt'* li-* a-"Tuxum, bosh, ism"* ma-suyuqliklar
Bantu (ism)* mu-odamlar* mu-* mi-'daraxt'* i̧-* ma-"Tuxum, ism"* ma-suyuqliklar
Bantu (olmosh)* ju-* gu-* gi-* di-* ga-* ga-

Og'zaki kengaytmalar

Ism sinflari mavjud bo'lgan o'sha Atlantika-Kongo tillarida ham bir qator mavjud fe'lga murojaat etuvchilar va boshqa og'zaki kengaytmalar, masalan o'zaro qo'shimchasi -na (Suaxili penda 'sevmoq', pendana 'bir-birlarini sevish'; shuningdek amaliy pendea "uchun sevish" va sababchi pendeza "rozi qilish uchun").

Quyida Proto-Niger-Kongo, Proto-Bantu va Proto-Atlantika og'zaki kengaytmalar (Vossen & Dimmendaal 2020: 146[45], Hyman 2007 dan: 157[47]):

Proto-Niger-KongoProto-BantuProto-Atlantika
amaliy* -de* -d* -ed
sababchi* -ci, -ti* -ic-i* -an
passiv* -o* -ɪb-ʊ* -V [+ orqaga]
o'zaro* -na* -an* -ad
teskari* -to* -d* -ɪt

So'z tartibi

A mavzu-fe'l – ob'ekt so'z tartibi bugungi Niger-Kongo tillari orasida juda keng tarqalgan, ammo SOV kabi turli xil shoxlarda uchraydi Mande, Ijoid va Dogon. Natijada, haqida munozaralar bo'lib o'tdi so'zlarning asosiy tartibi Kongo - Niger.

Klaudi (1993) SVO-ni mavjud SVO> SOV grammatikalash yo'llari asosida ta'kidlasa, Gensler (1997) "asosiy so'zlar tartibi" tushunchasi muammoli ekanligini ta'kidlab o'tdi, chunki u tarkibidagi tuzilmalarni istisno qiladi. yordamchilar. Biroq, SVO Bantu tillarining "og'zaki majmuasi" da topilgan SC-OC-VbStem tuzilishi (Subject concord, Object concord, Verb stem) avvalgi SOV naqshini taklif qiladi (bu erda mavzu va ob'ekt hech bo'lmaganda olmoshlar bilan ifodalangan).

Ism jumlalari aksariyat Niger-Kongo tillari xarakterlidir ot-bosh harf, bilan sifatlar, raqamlar, namoyishchilar va genitivlar barchasi ismdan keyin keladi. Asosiy istisnolar g'arbda joylashgan[48] fe'l-yakuniy so'z tartibi ustun bo'lgan va genitivlar ismlardan oldin joylashgan joylar, ammo boshqa modifikatorlar keyin ham keladi. Darajali so'zlar deyarli har doim sifatlarga ergashadi va fe'l-yakuniy tillardan tashqari qo'shimchalar predlogli.

Mende mintaqasining fe'l-yakuniy tillari ikkita g'ayrioddiy so'z tartibiga ega. Garchi fe'llar to'g'ridan-to'g'ri narsalarga ergashsa-da, oblik qo'shimchalar ("uyda", "yog'och bilan" kabi) odatda fe'ldan keyin keladi,[48] yaratish SOVX so'zlar tartibi. Ushbu tillarda ichki rahbarlik va korrelyatsiya tarqalishi ham diqqatga sazovordir nisbiy bandlar, ikkalasida ham bosh paydo bo'ladi ichida asosiy gap o'rniga nisbiy gap.

Izohlar

  1. ^ a b Irene Tompson, "Niger-Kongo tillari oilasi", "Aboutworldlanguages", 2015 yil mart
  2. ^ Xayn, Bernd; Hamshira, Derek (2000-08-03). Afrika tillari: kirish. Kembrij universiteti matbuoti. p. 11. ISBN  9780521666299.
  3. ^ Ammon, Ulrich (2006). Sotsiolingvistika: Til va jamiyat fanining xalqaro qo'llanmasi. Valter de Gruyter. p. 2036 yil. ISBN  9783110184181.
  4. ^ Simons, Gari F. va Charlz D. Fennig (tahr.). 2018 yil. Etnolog: Dunyo tillari, Yigirma birinchi nashr. Dallas, Texas: SIL International.
  5. ^ "Niger-Kongo tillari", "Til gulperi", 2015 yil mart
  6. ^ Menning, Keti; Timpson, Adrian (2014). "Sahroda Golosen iqlim o'zgarishiga demografik munosabat". To'rtlamchi davrga oid ilmiy sharhlar. 101: 28–35. Bibcode:2014QSRv..101 ... 28M. doi:10.1016 / j.quascirev.2014.07.003.
  7. ^ Igor Kopytoff, Afrika chegarasi: an'anaviy Afrika jamiyatlarining ko'payishi (1989), 9-10 (keltirilgan afer) Igbo tilining ildizlari va (Pre) -tarix, Qudratli daraxt, 2011).
  8. ^ a b Blench, Rojer, Kongo-Benue tillari: taklif qilingan ichki tasnif.[ishonchli manba? ]"Hali ham filim uchun keng qamrovli rekonstruksiya qilinmagan va ba'zida Niger-Kongo faqat tipologik va genetik birlik emas, degan fikrlar mavjud (masalan, Dixon 1997 tomonidan). filim va Niger-Kongoni haqiqiy genetik birlik deb o'ylash sabablari ushbu bobda keltirilgan, ammo so'nggi yillarda filumning subklassifikatsiyasi doimiy ravishda o'zgartirilganligi va kelishilgan sxema sifatida taqdim etilishi mumkin emasligi haqiqatdir. qayta qurishni kechiktirgan omillar - bu tillarning ko'pligi, ma'lumotlarning ko'pchiligiga kirish imkoni yo'qligi va ushbu sohaga sodiq tadqiqotchilarning kamligi. Ta'kidlash kerakki, Niger-Kongoning uchta xususiyati; ism-sinf tizimlari, og'zaki kengaytmalar. va asosiy leksikon. "Shuningdek qarang: Bendor-Samuel, J. ed. 1989. Niger-Kongo tillari. Lanxem: Amerika universiteti matbuoti.
  9. ^ Westermann, D. 1922a. Die Sprache der Guang. Berlin: Ditrix Reymer.
  10. ^ Greenberg, J.H. 1964. Afrikaning Sahroi sharqidagi lingvistik tadqiqotlardan olingan tarixiy xulosalar. Boston Universitetining Afrika tarixidagi hujjatlari, 1: 1-15.
  11. ^ Blench, Rojer. "Nashr qilinmagan ishchi loyiha" (PDF). www.rogerblench.info.
  12. ^ Herman Bell. 1995. Nuba tog'lari: 1976 yilda kim gapirdi ?. (Afrika va Osiyo tadqiqotlari institutining yirik loyihasi: Nuba tog'lari tillarini o'rganish bo'yicha nashr qilingan natijalar.)
  13. ^ Uilyamson, K. 1971. Benue-Kongo tillari va Ijo. Tilshunoslikning dolzarb tendentsiyalari, 7. ed. T. Sebeok 245–306. Gaaga: Mouton.
  14. ^ Uilyamson, K. 1988. Niger deltasi tarixiga oid lingvistik dalillar. Niger deltasining dastlabki tarixi, E.J. Alagoa, F.N. Anozie va N. Nzewunva. Gamburg: Helmut Buske Verlag.
  15. ^ Uilyamson, K. 1989. Benue – Kongo haqida umumiy ma'lumot. Niger-Kongo tillarida. J. Bendor-Semyuel tahr. Lanxem: Amerika universiteti matbuoti.
  16. ^ De Wolf, P. 1971. Proto-Benue – Kongoning ot sinf tizimi. Gaaga: Mouton.
  17. ^ Blench, RM 1989. Benue-Kongo tillarining taklif qilingan yangi tasnifi. Afrikanische Arbeitspapiere, Kyoln, 17: 115–147.
  18. ^ Uilyamson, Kay va Blench, Rojer (2000) 'Niger-Kongo', Xaynda, Bernd va Nurse, Derek (tahr.) Afrika tillari: kirish, Kembrij: Kembrij universiteti matbuoti.
  19. ^ Gerrit Dimmendaal (2008) "Afrika qit'asidagi til ekologiyasi va lingvistik xilma-xilligi", Til va lingvistik kompas 2/5: 841.
  20. ^ Martin X. Shtaynberg, Gemoglobinning buzilishi: genetika, patofiziologiya va klinik boshqaruv, Kembrij universiteti matbuoti, 2001 yil, p. 717.
  21. ^ "Niger-Kongo: muqobil ko'rinish" (PDF). Rogerblench.info. Olingan 2012-12-29. "Rojer Blench: Niger-Kongoni qayta qurish". Rogerblench.info. Olingan 2012-12-29.
  22. ^ "Glottolog 3.4 -". glottolog.org.
  23. ^ Xans G. Mukarovskiy, G'arbiy Nigritizmni o'rganish, 2 jild. (1976-1977). Blench (2004): "Almost simultaneously [with Greenberg (1963)], Mukarovsky (1976-7) published his analysis of 'Western Nigritic'. Mukarovsky's basic theme was the relationship between the reconstructions of Bantu of Guthrie and other writers and the languages of West Africa. Mukarovsky excluded Kordofanian, Mande, Ijo, Dogon, Adamawa-Ubangian and most Bantoid languages for unknown reasons, thus reconstructing an idiosyncratic grouping. Nonetheless, he buttressed his argument with an extremely valuable compilation of data, establishing the case for Bantu/Niger-Congo genetic link beyond reasonable doubt."
  24. ^ a b v Blench, Rojer. 2012 yil. Niger-Kongo: muqobil ko'rinish.
  25. ^ Dimmendaal, Gerrit J.; Storch, Anne (2016-02-11). "Niger-Congo: A brief state of the art". Onlayn Oksford qo'llanmalari. doi:10.1093/oxfordhb/9780199935345.013.3. Olingan 2020-03-26.
  26. ^ Williamson, Kay; Blench, Roger (2000). "Niger-Congo". Bernd Xaynda; Derek hamshira (tahr.). Afrika tillari: kirish. Kembrij universiteti matbuoti. 11-12 betlar.
  27. ^ Storch, Anne; Dimmendaal, Gerrit J. (11 February 2016). "Niger-Congo". doi:10.1093/oxfordhb/9780199935345.013.3 – via www.oxfordhandbooks.com. Iqtibos jurnali talab qiladi | jurnal = (Yordam bering)
  28. ^ Rebecca Grollemund, Simon Branford, Jean-Marie Hombert & Mark Pagel. 2016 yil. Genetic unity of the Niger-Congo family. Towards Proto-Niger-Congo: comparison and reconstruction (2nd International Congress)
  29. ^ Tom Gueldemann (2018) Historical linguistics and genealogical language classification in Africa, p. 146.
  30. ^ Pozdniakov, Konstantin (2018). The numeral system of Proto-Niger-Congo: A step-by-step reconstruction (pdf). Niger-Congo Comparative Studies. Berlin: Tilshunoslik matbuoti. doi:10.5281/zenodo.1311704. ISBN  978-3-96110-098-9.
  31. ^ a b v d e f Morton, Deborah. [ATR] Harmony in an Eleven Vowel Language. Ohio State University, 2012:70–71.
  32. ^ a b v d e Unseth, Carla (2009). "Vowel Harmony in Wolof" (PDF). Occasional Papers in Applied Linguistics. Graduate Institute of Applied Linguistics (2–3). Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2013 yil 3 sentyabrda.
  33. ^ a b Bakovic, Eric (2000). Harmony, Dominance and Control (PDF) (Doktorlik dissertatsiyasi). Rutgers, Nyu-Jersi shtat universiteti. p. II.
  34. ^ Clements, G. N. (1981). "Akan vowel harmony: A non-linear analysis". Harvard Studies in Phonology. 2: 108–177.
  35. ^ a b Casali, Roderic F. (2002). "Nawuri ATR Harmony in Typological Perspective" (PDF). G'arbiy Afrika tillari jurnali. Yozgi tilshunoslik instituti. 29 (1). Arxivlandi asl nusxasi (PDF) on March 30, 2014.
  36. ^ Anderson, C. G. (1999). "ATR vowel harmony in Akposso" (PDF). Afrika tilshunosligi bo'yicha tadqiqotlar. 28 (2): 185–214.
  37. ^ Archangeli, Diana; Pulleyblank, Douglas (1994). Grounded Phonology. Current Studies in Linguistics. 25. Kembrij: MIT Press. ISBN  0-262-01137-9.
  38. ^ Casali, Roderic F. (2008). "ATR Harmony in African Languages". Til va lingvistik kompas. 2 (3): 496–549. doi:10.1111/j.1749-818X.2008.00064.x.
  39. ^ Doneux, Jean L. (1975). "Hypothèses pour la comparative des langues atlantiques". Africana Linguistica. Tervuren: Musée Royal de l’Afrique Centrale. 6: 41–129. doi:10.3406/aflin.1975.892. (Re: proto-Atlantic)
  40. ^ Williamson, Kay (2000). "Towards reconstructing Proto-Niger-Congo". In Wolff, H. E.; Gensler, O. (eds.). Proceedings of the 2nd World Congress of African Linguistics, Leipzig 1997. Köln: Rüdiger Köppe. 49-70 betlar. ISBN  3-89645-124-3. (Re: proto-Ijoid)
  41. ^ Stewart, John M. (1976). Towards Volta-Congo Reconstruction : Rede. Leyden: Universitet xodimi Pers Leyden. ISBN  90-6021-307-6, Casali, Roderic F. (1995). "On the Reduction of Vowel Systems in Volta-Congo". Afrika tillari va madaniyati. 8 (2): 109–121. doi:10.1080/09544169508717790. (Re: proto-Volta-Conga)
  42. ^ Stewart, John M. (2002). "The potential of Proto-Potou-Akanic-Bantu as a pilot Proto-Niger-Congo, and the reconstructions updated". Afrika tillari va tilshunoslik jurnali. 23 (2): 197–224. doi:10.1515/jall.2002.012.
  43. ^ le Saout (1973) for an early overview, Stewart (1976) for a diachronic, Volta–Congo wide analysis, Capo (1981) for a synchronic analysis of nasality in Gbe (see Gbe languages: nasality ), and Bole-Richard (1984, 1985) as cited in Williamson (1989) for similar reports on several Mande, Gur, Kru, Kwa, and Ubangi languages.
  44. ^ As noted by Williamson (1989:24). The assumptions are from Ferguson's (1963) 'Assumptions about nasals' in Greenberg (ed.) Universals of Language, pp 50–60 as cited in Williamson art.cit.
  45. ^ a b Vossen, Rayner va Gerrit J. Dimmendaal (tahr.). 2020 yil. The Oxford Handbook of African Languages. Oksford: Oksford universiteti matbuoti.
  46. ^ Schadeberg, Thilo C. (1989). ‘Kordofanian’, in J. Bendor-Samuel (ed.). The Niger-Congo Languages: A classification and description of Africa's largest language family, 66-80. Lanxem, MD: Amerika universiteti matbuoti.
  47. ^ Hyman, L. M. (2007). ‘Niger-Congo verb extensions: overview and discussion’, in D. L. Payne and J. Pena (eds.), Afrika tilshunosligi bo'yicha 37-yillik konferentsiyaning tanlangan materiallari. Somerville, MA: Cascadilla, 149-63.
  48. ^ a b Xaspelmat, Martin; Dryer, Metyu S.; Gil, David and Comrie, Bernard (eds.) Jahon til tuzilmalari atlasi; pp 346–385. Oxford: Oxford University Press, 2005. ISBN  0-19-925591-1

Qo'shimcha o'qish

  • Vic Webb (2001) African Voices: An Introduction to the Languages and Linguistics of Africa
  • Bendor-Shomuil, Jon & Rhonda L. Hartell (eds.) (1989) The Niger–Congo Languages – A classification and description of Africa's largest language family. Lanxem, Merilend: Amerika universiteti matbuoti.
  • Bennett, Patrick R. & Sterk, Jan P. (1977) 'South Central Niger–Congo: A reclassification'. Afrika tilshunosligi bo'yicha tadqiqotlar, 8, 241–273.
  • Blench, Roger (1995) 'Is Niger–Congo simply a branch of Nilo-Saharan?'[1] Yilda Proceedings: Fifth Nilo-Saharan Linguistics Colloquium, Nice, 1992, tahrir. R. Nicolai and F. Rottland, 83–130. Köln: Rüdiger Köppe.
  • —— (2011) "Can Sino-Tibetan and Austroasiatic help us understand the evolution of Niger–Congo noun classes?",[2] 41-raqamga qo'ng'iroq qiling, Leyden
  • —— (2011) "Should Kordofanian be split up?"[3], Nuba Hills konferentsiyasi, Leyden
  • Kapo, Xounkpati B.C. (1981) 'Nasality in Gbe: A Synchronic Interpretation' Afrika tilshunosligi bo'yicha tadqiqotlar, 12, 1, 1–43.
  • Casali, Roderic F. (1995) 'On the Reduction of Vowel Systems in Volta–Congo', Afrika tillari va madaniyati, 8, 2, December, 109–121.
  • Dimmendaal, Gerrit (2008). "Afrika qit'asida til ekologiyasi va lingvistik xilma-xillik". Til va lingvistik kompas. 2 (5): 840–858. doi:10.1111 / j.1749-818X.2008.00085.x.CS1 maint: ref = harv (havola)
  • Grinberg, Jozef H. (1963) Afrika tillari. Indiana universiteti matbuoti.
  • Gregersen, Edgar A. (1972) 'Kongo-Saharan'. Journal of African Languages, 4, 46–56.
  • Nurse, D., Rose, S. & Hewson, J. (2016) Tense and Aspect in Niger-Congo, Documents on Social Sciences and Humanities, Royal Museum for Central Africa
  • Olson, Kenneth S. (2006) 'On Niger–Congo classification'. Yilda The Bill question, tahrir. H. Aronson, D. Dyer, V. Friedman, D. Hristova and J. Sadock, 153–190. Bloomington, IN: Slavica.
  • Saout, J. le (1973) 'Languages sans consonnes nasales', Annales de l Université d'Abidjan, H, 6, 1, 179–205.
  • Segerer G., Flavier S., 2011-2018. RefLex: Reference Lexicon of Africa, Version 1.1. Paris, Lyon.
  • Stewart, John M. (1976) Towards Volta–Congo reconstruction: a comparative study of some languages of Black-Africa. (Inaugural speech, Leiden University) Leiden: Universitaire Pers Leiden.
  • Stewart, John M. (2002) 'The potential of Proto-Potou-Akanic-Bantu as a pilot Proto-Niger–Congo, and the reconstructions updated', in Afrika tillari va tilshunoslik jurnali, 23, 197–224.
  • Williamson, Kay (1989) 'Niger–Congo overview', in Bendor-Samuel & Hartell (eds.) The Niger–Congo Languages, 3–45.
  • Williamson, Kay & Blench, Roger (2000) 'Niger–Congo', in Heine, Bernd and Nurse, Derek (eds) Afrika tillari - kirish. Kembrij: Kembrij universiteti matbuoti, 11-42 bet.

Tashqi havolalar

Bilan bog'liq ommaviy axborot vositalari Niger-Kongo tillari Vikimedia Commons-da

Jurnallar