Hind-Ural tillari - Indo-Uralic languages

Hind-Ural
(bahsli)
Geografik
tarqatish		Evropa, Osiyo
Lingvistik tasnifMumkin bo'lgan asosiy til oilasi
Bo'limlar
GlottologYo'q
Gipotetik Hind-evropa
filogenetik qoplamalar
Bolqon
Boshqalar

Hind-Ural munozarali gipoteza tillar oilasi iborat Hind-evropa va Ural.[1]

A genetik munosabatlar hind-evropa va Ural tillari o'rtasida birinchi bo'lib daniyalik tilshunos tomonidan taklif qilingan Vilhelm Tomsen 1869 yilda (Pedersen 1931: 336), ammo ozgina ishtiyoq bilan qabul qilindi. O'shandan beri tilshunoslik jamiyatida bunday munosabatlarning dalillari yetarli emasligi haqidagi fikr ustun bo'lib qoldi. Biroq, taniqli tilshunos olimlarning aksariyati har doim qarama-qarshi nuqtai nazarga ega (masalan, Genri Shirin, Xolger Pedersen, Byörn Kollinder, Uorren Kovgill, Yoxem Shindler, Evgeniy Xelimski va Gert Klingenschmitt ).[iqtibos kerak ]

Taklif etilayotgan hindu-Ural oilasining geografiyasi

Gollandiyalik tilshunos Frederik Kortlandt asl hindu-Ural tilida so'zlovchilar shimoliy qismida yashagan hindu-Urals modelini qo'llab-quvvatlaydi Kaspiy dengizi, va Proto-hind-evropa ma'ruzachilar g'arbga qarab tarvaqaylab, geografik jihatdan yaqinlashadigan guruh sifatida boshlandi Shimoliy-g'arbiy Kavkaz tillari, shimoliy-g'arbiy tomon shimoliy mintaqaga o'tishdan oldin shimoliy-g'arbiy Kavkaz leksik aralashmasini o'zlashtirmoqda Qora dengiz bu erda ularning tili proton-hind-evropaga joylashtirilgan (2002: 1). Allan Bomxard da shunga o'xshash sxemani taklif qiladi Hind-evropa va nostratik gipoteza (1996). Shu bilan bir qatorda, umumiy protoling Qora dengizning shimolida joylashgan bo'lishi mumkin, Proto-Uralik shimolga qarab muzlikdan keyingi davrlarning iqlimiy yaxshilanishi bilan harakatlanadi.

Hind-Ural gipotezasining tarixi

Dastlabki hindu-Uralik tadqiqotlarning qisqa va eskizli tarixini topish mumkin Xolger Pedersen "s O'n to'qqizinchi asrdagi tilshunoslik (1931: 336-338). Vilgelm Tomsen hind-evropa va fin-ugor o'rtasidagi aloqani birinchi marta 1869 yilda (336) ko'targan bo'lsa-da, "u mavzuni juda uzoq ta'qib qilmagan" (337). Ushbu sohadagi keyingi muhim bayonot shu edi Nikolay Anderson 1879 yilda. Ammo, Pedersenning xabar berishicha, Anderson ishining qiymati "ko'plab xatolar tufayli buzilgan" (337). Buyuk ingliz fonetikasi Genri Shirin o'zining yarim mashhur kitobida hind-evropa va fin-ugor o'rtasidagi qarindoshlik haqida bahs yuritgan Til tarixi 1900 yilda (ayniqsa, Sweet 1900 ga qarang: 112-121). Sweetning muomalasi bu savolga "qiziqishni" uyg'otdi, ammo "uning maydoni haqiqiy dalil berish uchun juda cheklangan edi" (Pedersen 1931: 337). Biroz ko'proq o'rganish K. B. Viklund 1906 yilda va boshqasi tomonidan paydo bo'lgan X. Paasonen 1908 yilda (ya'ni 1907 yilda) (ib.). Pedersen, ushbu ikkita tadqiqot savolni hal qilish uchun etarli deb hisoblagan va ulardan keyin "munosabatlarga shubha qilish keraksiz ko'rinadi" (ib.).

Sweet munosabatlarni ishonchli tarzda o'rnatgan deb hisoblagan (1900: 120; "Aryan" = Hind-Evropa, "Ugrian" = Finno-Ugrik):

Agar bularning barchasi va shunga o'xshash boshqa ko'plab o'xshashliklar Aryan va Ugrianning umumiy kelib chiqishini isbotlamasa va agar ugriyaliklar nafaqat so'z boyligining katta qismini, balki ularning ko'plab lotin hecalarini ham hech bo'lmaganda ularning fe'llarining oriy tilidan kelgan shaxsiy qo'shimchalari, keyin qiyosiy filologiyaning butun matoni erga tushadi va biz endi bu tillarning kelib chiqishi umumiy bo'lganligi haqida yunon, lotin va sanskrit tillaridagi burilishlarning o'xshashligidan xulosa chiqarishga haqli emasmiz. .

Byörn Kollinder, muallifi Ural tillarining qiyosiy grammatikasi (1960), Uralshunoslik sohasidagi standart asar Ural va Hind-Evropa (1934, 1954, 1965) ning qarindoshligi haqida bahs yuritdi.

Alvin Kloekhorst, muallifi Xet merosxo'r leksikonining etimologik lug'ati, Hind-Ural guruhini qo'llab-quvvatlaydi (2008b). Uning ta'kidlashicha, agar xususiyatlar bir-biridan farq qilsa Anatoliy tillari (shu jumladan Hitt ) va boshqa hind-evropa tillari, Ural tili bilan taqqoslash qaysi guruhning ko'proq arxaik shakllarga ega ekanligini aniqlashga yordam beradi (2008b: 88) va aksincha, bunday taqqoslashlarning muvaffaqiyati hindu-Uralik tezisini (2008b: 94) yaratishga yordam beradi. ). Masalan, Anatoliyada ikkinchi shaxs olmoshining nominativ birliklari *ti (H)Anadolu bo'lmagan tillarda esa *tu (H); Proto-Uralda bu edi *ti, bu dalillarga mos keladi ichki qayta qurish Anadolu ko'proq arxaik shaklga ega (2008b: 93).

Hozirgi kungacha hind-evropa va Ural o'rtasidagi ovozli yozishmalarni o'rnatish uchun eng keng qamrovli urinish Slovencha tilshunos Bojan Čop. U 1970 yildan 1989 yilgacha jamoaviy nom ostida turli ilmiy jurnallarda bir qator maqolalar sifatida nashr etilgan Indouralica. Har bir maqola tomonidan ko'rib chiqiladigan mavzular "Indouralica II" ning boshida chizilgan. Prognoz qilingan 18 ta maqoladan atigi 11 tasi chiqdi. Ushbu maqolalar bir jildda to'planmagan va shu sababli ularni olish qiyin bo'lib qolmoqda.

Ovozli yozishmalar

Čop ta'kidlagan ovozli yozishmalar orasida (1972: 162):

  • Ural m n l r = Hind-evropa m n l r.
  • Ural j w = Hind-evropa i̯ u̯.
  • Urals sibilantlari (taxmin qilish mumkin) s š ś) = Hind-evropa s.
  • Uralcha so'zlar bilan boshlanadigan ovozsiz to'xtashlar (ehtimol p t č ć k) = Hind-evropa so'zlari bilan boshlang'ich ovozsiz to'xtash (ehtimol) p t ḱ k kʷ), shuningdek, hind-evropa s keyin bu to'xtash joylaridan biri.
  • Uralcha so'zlar bilan boshlanadigan ovozsiz to'xtashlar (ehtimol p t č ć k) = Hind-evropa so'zining boshlang'ich talaffuzi (ehtimol) bʰ dʰ ǵʰ gʰ gʷʰ).
  • Ural ŋ = Hind-evropa g va ng.

Hind-Ural gipotezasiga qarshi chiqish tarixi

Hind-Ural gipotezasiga erta qarshi chiqish tarixi yozilmaganga o'xshaydi. Sweet kabi tarafdorlarining bayonotlaridan ko'rinib turibdiki, ular katta qarshiliklarga duch kelishgan va fikrlarning umumiy iqlimi ularga qarshi bo'lgan, ehtimol Skandinaviyada bundan mustasno.

Karoli Reydey, Ural tillari etimologik lug'atining muharriri (1986a), Ural va Hind-Evropa o'rtasida leksik moddalar hind-evropadan qarz olish tufayli kelib chiqqan deb, Ural va Hind-Evropa o'rtasidagi genetik munosabatlar g'oyasini rad etdi. Proto-Ural (1986b).

Ehtimol, so'nggi paytlarda eng taniqli tanqid shu Jorma Koivulehto,[iqtibos kerak ] puxta ishlab chiqilgan bir qator maqolalarida chop etilgan. Koivulehtoning markaziy qarama-qarshiliklari, Reydining fikrlari bilan rozi bo'lib, hind-Ural deb da'vo qilingan barcha leksik moddalarni hind-evropadan Uralga qarz sifatida tushuntirish mumkin (misollar uchun quyida ko'rib chiqing).

Tilshunoslar Kristian Karpelan, Asko Parpola va Petteri Koskikallio dastlabki hind-evropa va Ural dengizi erta aloqada bo'lishlarini va ular o'rtasidagi har qanday o'xshashlik erta til bilan aloqa qilish va qarz olish orqali tushuntirishni taklif qilishadi.[2]

Angela Marcantonio (2014) va Yoxan Shalinning fikriga ko'ra, Ural va Hind-Evropa o'rtasidagi genetik munosabatlar juda kam va asosan barcha o'xshashliklar qarz olish va tasodifiy o'xshashliklar orqali tushuntiriladi.[3]

Til o'xshashliklari

Morfologik

Hind-evropa va Ural o'rtasidagi munosabatlar foydasiga eng keng tarqalgan dalillar, odatda ko'rinadigan elementlarga asoslangan morfologiya, masalan, pronominal ildizlar (* m- birinchi shaxs uchun; * t- ikkinchi shaxs uchun; * i- uchinchi shaxs uchun), ish belgilari (ayblov belgisi) * -m; ablativ / partitiv * -ta), so'roq / nisbiy olmoshlar (* kʷ- "kim ?, qaysi?"; * y- "kim, qaysi" nisbiy bandlarga signal berish) va umumiy SOV so'zlar tartibi. Boshqa, unchalik aniq bo'lmagan yozishmalar, masalan, hind-evropa ko'plik belgisi * -es (yoki * -s orttirma ko‘plikda *-Xonim) va uning Urallik hamkasbi * -t. Xuddi shu so'zlar final assimilyatsiya ning * -t ga * -s hind-evropa ikkinchi shaxs birlikda ham bo'lishi mumkin * -s Ural ikkinchi shaxs birlik bilan taqqoslaganda * -t. Hind-evropaning o'zida solishtiring, * -s ikkinchi shaxs singular buyruq, * -si indikativ ikkinchi shaxs singular, * -tHa ikkinchi shaxs singular mukammal, * -te indikativli ikkinchi shaxs ko‘pligi, * tu "siz" (birlik) nominativ, * tei "sizga" (birlik) enklitik olmoshi. Ushbu shakllar hind-evropadagi asosiy ikkinchi shaxs belgisi bo'lishi mumkinligini ko'rsatadi * t va bu * u kabi shakllarda uchraydi * tu dastlab affiksal zarracha bo'lgan.

Ural tillarining fe'l konjugatsiya tizimlari o'rtasida o'xshashliklar uzoq vaqtdan beri qayd etilgan (masalan Finlyandiya ) va hind-evropa tillari (masalan, tillari Lotin, Ruscha va Litva ). Garchi til uchun juda katta miqdordagi qarz olish odatiy holdir lug'at boshqa tilning (holatlarida bo'lgani kabi) Ingliz tili dan Frantsuzcha, Fors tili dan Arabcha va Koreys dan Xitoy ), tilning asosiy fe'l konjugatsiya tizimini boshqasidan olishi juda g'ayrioddiy bo'lar edi. Hind-Uralik mavjudligini qo'llab-quvvatlovchilar shu tariqa hind-Ural tazkirasini qo'llab-quvvatlash uchun morfologik dalillardan foydalanganlar, masalan, fin fe'llarining kelishiklari va olmoshlari hind-evropaliklar bilan tasodifan kutilganidan ancha ko'proq bog'liqdir. ; va asosiy grammatikani qarz olish juda kam bo'lganligi sababli, bu hind-evropa bilan umumiy kelib chiqishni anglatadi. (Saami yoki vengerga qarshi ushbu bahs uchun fin tili afzalroq, chunki u ko'proq konservativ, ya'ni boshqalarnikidan kamroq farq qilgan ko'rinadi) Proto-Ural. Ammo shunga qaramay, shunga o'xshash shubhali o'xshashliklar o'rtasida qayd etilgan Venger va Arman fe'l konjugatsiyasi.)

Bunda morfemalar qisqa va taqqoslashlar faqat bitta fonemaga taalluqli ekanligini hisobga olsak, tasodifan o'xshashlik ehtimoli noqulay darajada yuqori ko'rinadi.[4] Proto-hind-evropa va proto-Uraliklarning juda xilma-xil ovoz tizimlari morfologik va leksik sohada og'irlashtiruvchi omil bo'lib, o'xshashliklarni baholash va ularni qarzlar, mumkin bo'lgan qarindoshlar yoki tasodifiy o'xshashliklar sifatida izohlashni qo'shimcha ravishda qiyinlashtiradi.

Leksik

Hind-Ural oilasi foydasiga ilgari surilgan dalillarning ikkinchi turi leksik. Hind-evropa va Ural tilidagi ko'plab so'zlar bir-biriga o'xshashdir (quyida keltirilgan ro'yxatga qarang). Muammo qarz olish sababli qarindoshlarni begona o'tlardan tozalashdir. Ural tillari ming yillar davomida hind-evropa tillari ketma-ketligi bilan aloqada bo'lib kelgan. Natijada, ular orasida ko'plab so'zlar, ko'pincha hind-evropa tillaridan Ural tiliga qarz oldi.

Original bo'lishi mumkin bo'lmagan Ural so'zining misoli Fin-ugor *śata "yuz". Ushbu so'zning proto-hind-evropa shakli * edi̥m̥tóm (lotin tilini taqqoslang centum), bu * bo'ldićatám erta Hind-eron (an ning neytral nominativ-akkusativ singular sifatida qayta tahlil qilingan a poyasi> sanskritcha xata-, Avestaniya sata-). Bu so'z hind-eron yoki Finno-Ugrik tilidan olingan degan dalil Hind-oriyan. Ushbu qarzdorlik shimoliy mintaqada sodir bo'lgan bo'lishi mumkin Pontik-Kaspiy dashtlari taxminan miloddan avvalgi 2100–1800 yillarda, taxminiy meva Hindiston-Eron (Entoni 2007: 371-411). Bu o'sha davrda ushbu tillarning geografik joylashuvi haqida lingvistik dalillarni taqdim etadi va hind-evropa tilida so'zlashuvchilar miloddan avvalgi 4500 yillarga qadar Pontik-Kaspiy dashtlarida bo'lganligini arxeologik dalillar bilan tasdiqlaydi. Kurgan gipotezasi ) va Ural tilida so'zlashuvchilar Pit-Comb Ware madaniyati miloddan avvalgi beshinchi ming yillikda ularning shimolida (Carpelan & Parpola 2001: 79).

Yana bir qadimiy qarz olish - Finno-Ugrik * porćas "cho'chqa go'shti". Ushbu so'z shakl sifatida qayta tiklangan proto-hind-evropa so'ziga juda mos keladi * poros, Lotin kabi shakllar bilan tasdiqlangan porcus "cho'chqa", Qadimgi ingliz qo'rqaman (> Inglizcha farrow "yosh cho'chqa"), Litva par̃šas "cho'chqa go'shti, kastrlangan cho'chqa", Kurdcha peshtoq "cho'chqa" va Saka pasa (< * parsa) "cho'chqa". Hind-evropa so'zida, *-os (> Fin-ugor *- kabi) erkak nominativ birlik sonidir, ammo u Ural tillarida bu juda ma'nosizdir. Bu shuni ko'rsatadiki, butun so'z birlik sifatida qabul qilingan va u asl Ural so'z boyligining bir qismi emas. (Qo'shimcha ma'lumot * porćas ilovada keltirilgan.)[qayerda? ]

Eng mashhur qarzlardan biri bu fincha so'zdir kuningalar "qirol" (< Proto-finnik * kuningalar) dan qarz olgan Proto-german * kuningaz. Finlyandiya juda yaxshi edi konservativ qarz olingan so'zning asosiy tuzilishini saqlab qolishda, deyarli saqlanib qoladi nominativ yakka ish proter-germaniyalik erkaklar 'a'-poyalari uchun rekonstruksiya qilingan marker. Bundan tashqari, proto-german * -az tugatish to'liq bilan mos keladi * -os uchun rekonstruktsiya qilinadigan tugaydi Proto-hind-evropa erkakcha o-borib taqaladi.

Shunday qilib, *śata uning hisobiga hind-Urallik bo'lishi mumkin emas fonologiya, esa *porchas va *kuningalar ularning hisobiga hind-Urallik bo'lishi mumkin emas morfologiya.

"Yuz", "cho'chqa" va "qirol" so'zlari kabi so'zlarning umumiy jihatlari bor: ular "asosiy so'z boyligidan" farqli o'laroq "madaniy so'z boyligini" anglatadi. Ehtimol, ular yanada murakkab sanoq tizimi va uy cho'chqasi bilan bir qatorda yanada rivojlanganlardan sotib olingan[kaltakesak so'zlar ][iqtibos kerak ] Janubda hind-evropaliklar. Xuddi shunday hind-evropaliklarning o'zlari ham janubga yoki g'arbga qadar bo'lgan xalqlardan bunday so'zlarni va madaniy buyumlarni, shu jumladan ularning "ho'kiz" so'zlarini, * gʷou- (ingliz tilini solishtiring sigir) va "don", * bars - (ingliz tilini solishtiring arpa). Aksincha, asosiy lug'at - "men", "qo'l", "suv" va "bo'l" kabi so'zlar tillar orasida juda oson qabul qilinmaydi. Agar hind-evropa va Ural tili genetik jihatdan bog'liq bo'lsa, ular asosiy lug'at tarkibida kelishuvlarni ko'rsatishlari kerak, agar ular yaqin aloqada bo'lsa, ular kamroq bo'lsa, kamroq.

Hind-Evropa va Ural o'rtasidagi genetik munosabat tarafdorlari, qarzlarni fonologik va morfologik tahlillarni qo'llash orqali filtrlash mumkin va hind-evropa va Ural uchun umumiy bo'lgan so'z birikmasi saqlanib qoladi. Misol tariqasida ular Proto-Uralic * kabi taqqoslashlarni ilgari surishadiweti- (yoki *wete-): Proto-hind-evropa *wodr̥, qiyalik poyasi *uylangan, ikkalasi ham "suv" degan ma'noni anglatadi va Proto-Uralik *nimi- (yoki *nime-): Proto-hind-evropa *h₁nōmn̥, ikkalasi ham "ism" ma'nosini anglatadi. * Dan farqli o'laroqśata va *kuningalar, bu so'zlarning fonologiyasi hind-eroniy kabi hind-evropalik qiz tillaridan tovush o'zgarishini ko'rsatmaydi. * Dan farqli o'laroqkuningalar va *porchas, ularda hind-evropadan Uralda mavjud bo'lmagan morfologik qo'shimchalar ko'rsatilmagan. Hind-Ural gipotezasi himoyachilarining fikriga ko'ra, umumiy so'z birikmasining hosil bo'lgan yadrosi faqat umumiy kelib chiqish gipotezasi bilan izohlanishi mumkin.

Ushbu sharhga e'tirozlar

Proto-hind-evropadan Proto-Ural tiliga qarz olishiga ushbu keng tarqalgan so'z boyligini hech narsa to'sqinlik qilmasligi qarshi edi.

Eski kreditlar uchun, shuningdek Proto-Baltic va Proto-Germanic dan tortishuvsiz kreditlar uchun, istisnoga qaraganda ko'proq qoidadir, faqat bittasi qarzga olinadi, hech qanday ish tugamaydi. Proto-Ural * nimi- qarz olishda almashtirishni tartibga soluvchi sog'lom qonunlarga muvofiq (Koivulehto 1999), asl nusxasi nol darajali oblique PIE deb taxmin qilingan. * (H) nmen- keyinchalik Balto-slavyan tilida tasdiqlangan * inmen- va Proto-Celtic * anmen-. Proto-Ural * weti- PIE oblikidan olingan kredit bo'lishi mumkin e- "suv" yoki bilvosita tasdiqlangan turdosh otdan yasalgan shakl * uylangan-. Proto-Ural * toHį- "berish" va PFU * wetä- "qo'rg'oshin" shuningdek qarz olish kabi mukammal fonologik ma'noga ega.

Hind-Evropa va Uralsning sanoq tizimlari hech qanday umumiylikni ko'rsatmaydi. Bundan tashqari, barcha hind-evropa tillaridagi raqamlarni rekonstruksiya qilishda ko'rish mumkin Proto-hind-evropa raqamlar, buni Ural raqamlari uchun amalga oshirish mumkin emas, bu erda faqat "ikkita" va "beshta" barcha oilalarga xosdir (3-6 gacha bo'lgan ildizlar samoyedikdan tashqari barcha kichik guruhlarga xosdir va biroz kamroq tarqalgan ildizlar ma'lum 1 va 10). Bu Proto-hind-evropa va Proto-Ural bilan bog'liq bo'lgan bo'lsa, bu aloqalar shu qadar uzoqlikda bo'lishi kerakki, oilalar o'zlarining sanoq sistemalarini mustaqil ravishda rivojlantirdilar va ularni o'zlarining umumiy ajdodlaridan meros qilib olmadilar. Shunga qaramay, Ural tillarining o'zlari barcha Ural shoxlari bo'ylab bir xil raqamlarga ega bo'lmasliklari, hattoki ular o'zaro bog'liq bo'lsa ham, hind-evropa tillari bilan bo'lmasligini ko'rsatadi.

Shuningdek, da'vo qilingan umumiy so'z birikmalarining bir qismi yoki barchasi ham e'tiroz bildirilmoqda soxta qarindoshlar - o'xshashligi shunchaki tasodifiy bo'lgan so'zlar, masalan, inglizcha yomon va forsiy yomon.

Ba'zi mumkin bo'lgan qarindoshlar

Ma'nosiProto-hind-evropaHind-evropa misollariProto-UralUral misollariAdabiyotlar
birinchi shaxs singular* -mSanskritcha -m, Qadimgi forscha -m, Lotin -m, Oskan -m.* -mFinlyandiya -n (-n < -m), Cheremis -m, Mansi -m, Udmurt -m; Yurak -m, Tavgi -m.
birinchi shaxs ko‘plik* -meLitva -me, Sanskritcha -ma, Yunoncha -men.* -meFinlyandiya -me, Saami -mek (preterite); Tavgi -mu ’, Kamassian -bɛ '.
ikkinchi shaxs birlik* -s (faol)Sanskrit -lar, yunoncha -lar, lotin -lar, gotiklar, xetlar.* -tFin -t, Mordvin -t, Cheremis -t.
* -tHa (mukammal)Yunoncha -tʰa, sanskritcha -tʰa.
ikkinchi shaxs ko‘plik* -teYunoncha -te, Eski cherkov slavyan -te.* -teFinlyandiya -te, Saami -dek (preterite), Cheremis -dä, Venger -tek; Yenisey -δa '.
ayblov* -mSanskritcha -m, Qadimgi forscha -m, Lotin -m, Oskan -m.* -mFinlyandiya -n (-n < -m), Cheremis -m, Mansi -m; Yurak -m, Kamassian -m, Ket -m.
ablativ* -odSanskritcha tasmad 'bundan', qadimgi lotin savob "munosib".* -taFincha -ta ~ -tä, Mordvin -do ~ -de, Veps -d.
nominativ-to‘ldiruvchi ko‘plik* -es (nominativ ko‘plik)Yunoncha -es, sanskritcha -as.* -tFinlyandiya -t, Mordvin -t, Udmurt -t; Selkup -t.
*-n̥s (orttirma ko‘plik) < *-m̥ (hisob). + * - (e) s (pl.)Yunoncha trí-ns, Gothic sunu-ns.
qiyalik ko'pligi* -i (pronominal ko'plik, kabi * biz-i- "biz" * to-i- "o'sha")Gotik wei-lar, Sanskritcha vay-am; Yunoncha toí, Avestaniya tōi.* -iSaami -i, Fin -i; Venger -i- (masalan, hajó "kema", hajó-m "mening kemam", hajó-i-m "mening kemalarim").
ikkilamchi*-H₁Yo'qotilgan undosh sanskrit tilidagi kabi so'nggi unlini cho'zdi tā́ nominativ-ayblov dual versus tá-m kelishik birlik.* -kMansi -γ, Selkup -qy.
'va' (qoldirilgan birikma)*-kʷeLotin -qu, Yunoncha te, Sanskritcha -ca, va boshqalar.* -ka ~ * -käFinlyandiya -kä yilda ei ... eikä "na ... na", Saami -ge, Mordvin (Moksha) -ka, Votyak -ke, Komi / Zyrian -kȯ, va boshqalar.
salbiy zarracha "emas"* neLotin yo'q, Yunoncha yo'q, Sanskritcha ná, Qadimgi yuqori nemis va qadimgi ingliz tillari ne ~ ni, va boshqalar.* neVenger ne / nem, Cheremis / Mari no'-, ni-, Votyak / Udmurt ni-, va boshqalar.
"Men, men"* men "men" (ayblov)Yunoncha men (enclitic).*mun, *min "Men"Finlyandiya minä, Estoniya min, Nenets / mʲnʲə /.[1] Uralni qayta qurish *mun.
* mene "mening" (genitiv)Qadimgi forscha mana, Qadimgi cherkov slavyan mene, Uelscha erkaklar, va boshqalar.
"siz" (birlik)* tu (nominativ)Lotin tū, Yunoncha su (Boloxona), tu (Dorian), litva tù, Qadimgi inglizcha shu > arxaik ingliz sen, va boshqalar.* tun, *tinaFinlyandiya sinä (< * tinä), Saami tonna, tu-, Mordvin tonna, Votyak tonna, Zyrian te, ayblov tenõ, Venger t "siz" (birlik), ti "siz" (ko'plik) va boshqalar Samoyed: Tavgi tannaŋ, Yenisey Samoyed tod'i, Selkup sarg'ish, tat, Kamassian sarg'ish.
* twe (ayblovchi)Yunoncha sé, Sanskritcha tvā (enclitic), Avestaniya wā (enclitic), eski cherkov slavyan tebe, va boshqalar.
* tewe "sizning" (genitiv)Sanskritcha táva, Avestaniya tava, Proto-Celtic * towe (* tewe, individual tillarda murakkab o'zgarishlar bilan, Lyuis va Pedersen 1989: 193-217).
namoyish olmoshi* shunday "bu, u / u" (jonli nominativ birlik)Gotik sa, Sanskritcha sá, va boshqalar.* sä "u, u"Finlyandiya ha (< * sä-n), Saami o'g'il, Udmurt shunday. Samoyed: Nganasan syty.
namoyish olmoshi* to- "bu, bu"Yunoncha tó, Sanskritcha tá-, Qadimgi cherkov slavyan ga, va boshqalar.* tä "bu", * ga "bu"Finlyandiya tama "bu" va tuo "bu (bitta)", Cheremis ti "bu", Mordvin te 'bu' va boshqalar; Udmurt tu "bu", Mordvin ga "bu" va boshqalar. Venger tetova "ikkilanuvchi" (ya'ni u bilan bu narsani tanlashni istamaydi).
'JSSV?' (so‘roq olmoshi)*kʷi- ~ *kʷe- ~ *kʷo- "kim?, nima?"*kʷi-: Xet kuylar (jonli nominativ birlik), to'plam (jonsiz nominativ-akkusativ birlik), lotin quis, quid, Yunoncha tís, tí, va boshqalar.
*kʷe-: Yunoncha teo (Gomerik), Avestaniya cahmāi (yakka birlik; cha *kʷe), va boshqalar.
*kʷo-: Lotin quod, Qadimgi lotin quoius > Lotin cuius (genital singular), qadimgi inglizcha hwæt > Ingliz tili nima, va boshqalar.		* ki ~ * ke ~ * ku ~ * ko "kim?, nima?"Saami gi ~ gä "kim ?, qaysi?, qanday?" va gutti "kim?", Mordvin ki "kim?", Cheremis va Mari ke, ko', ku "kim?", venger ki "kim?", fin kuka "kim?", Komi / Zyrian kod "qaysi?", Ostyak koji 'JSSV?', kŏti "nima?" va boshqalar.
*kʷi/ e / o- + - yo'q "kim?, nima?"Lotin quidne.* ken 'JSSV?'Finlyandiya ken ~ kene "kim?", Votyak qarindosh "kim?", Udmurt qarindosh "kim?", Komi / Zyrian qarindosh 'JSSV?'. Samoyed: Yurak Samoyed qarindosh "kim?", Janubiy Nenets qarindosh 'JSSV?'.
'bermoq'*deH₃-Hitt tā-, Lotin dō, Yunoncha dídōmi, Sanskritcha dā-, va boshqalar.*salomFinlyandiya tuo "olib kel", estoniya ham "olib keling", Saami duoka- "sot", Mordvin tuje- "olib keling". Samoyed: Tundra Yurak taš "bering, olib keling", Enets ta- "olib kel", Tavgi tatud'a "bering, olib keling" va boshqalar.Kortlandt (1989)
"namlash"* uylangan-Sanskritcha ud-.* weti "suv"Finlyandiya vesi / vete-, Estoniya vesi, Mordvin wat, Udmurt vu, Komi / Zyrian va, Vogul aql-idrok, Venger víz. Samoyed: Yurak o'rmoni aql-idrok, Selkup üt, Kamassian bü, va boshqalar.1Kortlandt (1989)
"suv"* woder-Hitt watar (instrumental) wēdanda), Umbrian utur (ablativ) une < *udne), Yunoncha hudur (genitiv) hudatos < *hudn̥tos), Sanskritcha ud-án- (faqat oblik holatlar, nominativ-ayblov nuqsoni), eski cherkov slavyan Voda, Gothic vatō (n-stem, ko‘plik ko‘pligi vatnam), Qadimgi Norse vatn, Qadimgi inglizcha wæter > Ingliz tili suv, va boshqalar.2
"ism"* nomen-"ism" lotin nōmen, Yunoncha ónoma, Sanskritcha nāman -, Qadimgi inglizcha nama > Ingliz tili ism, va boshqalar.3* nimi "ism"Finlyandiya nimi, Saami nama ~ namma, Mordvin lem, Cheremis lüm, Votyak va Zyrian ńim, Vogul nam, Ostyak nem, Venger nev. Samoyed tillari orasida: Yurak tili nim, Tavgi ńim, Yenisey Samoyed ’ii ', Selkup nim, nem. Solishtiring, Yukaghirda, Kolima niu va Chuvan nyva.Kortlandt (1989)
"baliq"*kʷalo- "katta baliq"Lotin skvalus (bilan s-mobil) 'yirik dengiz baliqlari', qadimgi prusscha kalis 'sheatfish', qadimgi inglizcha hwæl 'kit'> inglizcha kit, va boshqalar.* kala "baliq"Finlyandiya kala, Estoniya kala, Saami kuollē, Mordvin kal, Cheremis kol, Ostyak kul, Venger hal; Enets kare, Koibal kola, va boshqalar.
'qayni singil'* galou- "erning singlisi"Lotin glōs (genitiv) glis), Yunoncha gálōs, Qadimgi cherkov slavyan zŭlŭva, barchasi "erning singlisi" degan ma'noni anglatadi.* kälɜ 'qayni singil'Finlyandiya kaliy 'qayin', eston kälī "erining akasi, erining akasining xotini", Saami koloji "qayin", Mordvin kel 'qayin' va boshqalar.
'ko'p'* pḷlu- 'ko'p'Yunoncha polu-, Sanskritcha puru-, Avestaniya to'kmoq, Gothic filu, Qadimgi yuqori nemis filu > Nemis viel, barchasi "juda" degan ma'noni anglatadi.4* paljɜ "qalin, ko'p"Finlyandiya paljon "juda", Cheremis pula "juda ko'p", Vogul pāľ "qalin", Yurak palɁ "qalin". CP. Tundra Yukaghir pojuoŋ "ko'p".
'bormoq'* kʷelH-* kulki-
"yuvish"* mesg-* mośki-Kordtland (2002)
"qozon"* pot-* pata

1Ba'zi tadqiqotchilar Proto-Uralikni talqin qilishgan * wete mahalliy proto-Ural sinonimini almashtirgan bo'lishi mumkin bo'lgan hind-evropadan qarz sifatida * .äčä hamma joyda, lekin oilaning ba'zi shimoliy chekkalarida (eng taniqli proto-samiklar) * čācē).

2 Ushbu so'zga tegishli r va n hind-evropaning arxaik qatlamidan kelib chiqqan neytral ismlarning kichik bir guruhi -er (yoki - yoki) bilan nominativ va qaratqich kelishigida - az boshqa hollarda. Ba'zi tillar paradigmani u yoki bu darajaga tenglashtirgan, masalan. Ingliz tilidan r, Qadimgi Norse n shakl.

3 Hind-evropaliklar bu so'zni qayta tiklash yoki yo'q qilish bo'yicha ikkiga bo'lingan * nom (e) n- yoki kabi *Hnom (e) n-, oldingi "laringeal" bilan. Ko'rishlar xulosasi, havolalar bilan Delamarre 2003: 50-ga qarang. The o ildiz timbasi, boshqalar qatori, yunoncha tomonidan ta'minlanadi ónoma va lotin nōmen (ikkinchi darajali unli cho'zish bilan). O'ziga xos ildizlar sifatida o hind-evropada kam uchraydi, aksariyat ildizlarga ega e ularning unlisi sifatida asosiy ildiz, ehtimol * nem-. The - (e) n affiksal zarrachadir. Yoki e Qavslar ichiga joylashtirilgan so'zning o'ziga xos qismi bahsli, ammo mumkin.

4 The ḷ hind-evropada * pḷlu- vokalni ifodalaydi l, masalan, ingliz tilida joylashgan ovoz oz, qaerga u mos keladi -leva metall, qaerga u mos keladi -al. Hind-evropa so'zining oldingi shakli, ehtimol * pelu-.


Quyidagi potentsial qarindoshlar Aikio (2019) dan.[5]

Proto-UralProto-hind-evropaHind-Evropa misoli
* aja- ‘haydash; qochmoq '* h2aǵ- "disklar"Sanskritcha ájati "Disklar"
* kaja ‘tong / quyosh’* h2ay-en / r- "kun"Avestaniya aiiarǝ "Kun"
* kulki- "boring, yuguring, oqing"* kʷelh1-ko'plar, yurishlarSanskritcha karati "Harakat qiladi, yuradi"
* teki- ‘qilmoq; qo'yish* dʰeh1- "qo'yadi"Sanskritcha dádhāti "Qo'yadi"
* toksi- ‘olib kelish* doh3- "berish"Sanskritcha dadoti "Beradi"
* weti "suv"* wed-en / r- "suv"Hitt wedar "Suv"

Bibliografiya

Asarlar keltirilgan

  • Anderson, Nikolay. 1879. Studien zur Vergleichung der ugrofinnischen und indogermanischen Sprachen ('Ugo-fin va hind-german tillarini taqqoslash bo'yicha tadqiqotlar'). Dorpat: Geynrix Laakmann. Qayta nashr etish: ISBN  978-1-146-97660-2.
  • Entoni, Devid V. 2007. Ot, g'ildirak va til. Prinston: Prinston universiteti matbuoti.
  • Bomxard, Allan R. 1996 yil. Hind-evropa va nostratik gipoteza. Charlston, Janubiy Karolina: Signum.
  • Carpelan, Christian va Asko Parpola. 2001. "Proto-hind-evropa, proto-Ural va proto-oriy". Yilda Ural va hind-evropa o'rtasidagi dastlabki aloqalar: lingvistik va arxeologik mulohazalar, C. Karpelan, A. Parpola va P. Koskikallio tomonidan tahrirlangan. Mémoires de la Société finno-ougrienne 242. Xelsinki. ISBN  952-5150-59-3
  • Kollinder, Byorn. 1934 yil. Hind-uralisches Sprachgut ('Hind-Ural til lisoniy merosi'). Uppsala.
  • Kollinder, Byorn. 1954. "Zur indo-uralischen Frage" ("Hind-Ural masalasida"), Språkvetenskapliga Sällskapets i Uppsala Förhandlingar 1952 yil yanvar - 1954 yil dekabr, 79-91.
  • Kollinder, Byorn. 1960 yil. Ural tillarining qiyosiy grammatikasi. Stokgolm: Almqvist va Viksell.
  • Kollinder, Byorn. 1965. "Ural oilasi ajratilganmi?" yilda Ural tillariga kirish, 30-34 betlar. Berkli va Los-Anjeles: Kaliforniya universiteti matbuoti.
  • Bop, Bojan. 1970–1989. Indouralica.
    • I.1974. Slovenska Akademija Znanosti Umetnosti shahrida 30.1.
    • II. 1972 yil. Ural-Oltaische Jarbucher 44:162–178.
    • III. (Nashr qilinmagan.)
    • IV. 1973 yil. Linguistica 13:116–190.
    • V. 1978 yil. Collectanea Indoeuropaea 1: 145–196. Lyublyana.
    • VI. (Nashr qilinmagan.)
    • VII. 1970 yil. Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung (KZ) 84: 151–174.
    • VIII. 1974 yil. Acta linguistica Academiae Scientificarum hungaricae 24:87–116.
    • IX. 1989 yil. Linguistica 29:13–56.
    • X. (nashr qilinmagan.)
    • XI. (Nashr etilmagan.)
    • XII. 1987 yil. Linguistica 27:135–161.
    • XIII. (Nashr qilinmagan.)
    • XIV. 1970 yil. Orbis 19.2:282–323.
    • XV. 1974 yil. Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung (KZ) 88: 41-58.
    • XVI. 1973 yil. Orbis 22:5–42.
    • XVII. (Nashr qilinmagan.)
    • XVIII. (Nashr qilinmagan.)
  • Delamarre, Xaver. 2003 yil. Dictionnaire de la langue gauloise. Parij: nashrlar errance.
  • Dolgopolskiy, Aaron. 1988. "Hind-Evropa vatani va proto-hind-evropaning boshqa tillar bilan leksik aloqalari". O'rta er dengizi tillarini ko'rib chiqish 3: 7-31. Visbaden: Otto Xarrassovits.
  • Fortesku, Maykl. 1998 yil. Bering bo'g'ozi bo'ylab til aloqalari. London va Nyu-York: Kassell.
  • Grinberg, Jozef. 2000-2002. Hind-Evropa va uning eng yaqin qarindoshlari: Evraziy tillar oilasi, 2 jild. Stenford: Stenford universiteti matbuoti.
  • Grinberg, Jozef. 2005 yil. Genetik lingvistika: nazariya va metod bo'yicha insholar, Uilyam Kroft tomonidan tahrirlangan. Oksford: Oksford universiteti matbuoti.
  • Kloekhorst, Alvin. 2008a. Xet merosxo'r leksikonining etimologik lug'ati. Leyden: Brill.
  • Kloekhorst, Alvin. 2008b. "Xetning ba'zi hindu-Ural jihatlari". Hind-Evropa tadqiqotlari jurnali 36, 88-95.
  • Koivulehto, Jorma. 1999. "Verba mutuata. Quae vestigia antiquissimi cum Germanis aliisque Indo-Europaeis contactus in linguis Fennicis reliquerint" (nemis tilida). Mémoires de la Société finno-ougrienne 237. Xelsinki. ISBN  952-5150-36-4
  • Kortlandt, Frederik. 1989 yil. "Sakkiz hindu-Ural fe'llari?" Münchener Studien zur Sprachwissenschaft 50:79–85.
  • Kortlandt, Frederik. 2002 yil. "Hind-Uralik fe'l." Yilda Finno-ugriyaliklar va hind-evropaliklar: lingvistik va adabiy aloqalar: Groningen universiteti simpoziumi materiallari, 22-24 noyabr, 2001, 217–227. Maastrixt: Shaker nashriyoti. (Shuningdek: HTML versiyasi.)
  • Lyuis, Genri va Xolger Pedersen. 1989 yil. Qisqacha qiyosiy kelt grammatikasi. Göttingen: Vandenhoek va Ruprext.
  • Paasonen, Xeyki. 1907. "Zur Frage von der Urverwandschaft der finnisch-ugrischen und indoeuropäischen Sprachen" ('Fin-ugor va hind-evropa tillarining asl munosabatlari masalasida'). Finnisch-ugrische Forschungen 7:13–31.
  • Pedersen, Xolger. 1931 yil. O'n to'qqizinchi asrdagi lingvistik fan: usullar va natijalar, Daniya tilidan Jon Vebster Spargo tomonidan tarjima qilingan. Kembrij, Massachusets: Garvard universiteti matbuoti.
  • Rédei, Karaly (muharriri). 1986a. Uralisches etymologisches Wörterbuch, 3 jild, venger tilidan Mariya Kldor tomonidan tarjima qilingan. Visbaden: Xarrassovits.
  • Rédei, Kareli. 1986b. "Zu den indogermanisch-uralischen Sprachkontakten." Sitzungberichte der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, faylasuf-tarixchi Klasse 468.
  • Shirin, Genri. 1900 yil. Til tarixi. London: JM Dent & Co. (1901, 1995, 2007 yillarda qayta nashr etilgan.) ISBN  81-85231-04-4 (1995) ISBN  1-4326-6993-1 (2007)
  • Tomsen, Vilgelm. 1869 yil. Den gotiske sprogklasses indflydelse på den fininske. Kobenhavn. (Doktorlik dissertatsiyasi, Kopengagen universiteti.)
  • Tomsen, Vilgelm. 1870 yil. Über den Einfluss der germanischen Sprachen auf die finnisch-lappischen ("German tillarining fin-lappish tiliga ta'siri to'g'risida"), Eduard Syivers tomonidan tarjima qilingan. Halle. (Oldingi nemis tilidagi tarjimasi.) (Qayta nashr: London: RoutledgeCurzon, 1997.) ISBN  0-7007-0887-1 (1997)
  • Viklund, Karl Bernard. 1906. "Finnisch-Ugrisch und Indogermanisch" ('Fin-ugor va hind-german' '). Le monde oriental 1: 43-65. Uppsala.

Qo'shimcha o'qish

  • Salom, Odam Ato. 2010 yil. "Ichki qayta qurish va tashqi taqqoslash: Hind-Ural gırtlakları ishi." Yilda Hind-Evropada ichki qayta qurish, Jens Elmegard Rasmussen va Tomas Olander tomonidan tahrirlangan, 111-136. Kopengagen: Tusculanum matbuoti muzeyi.
  • Joki, Aulis J. 1973 yil. Uralier va Indogermanen. Mémoires de la Société Finno-Ougrienne 151. Xelsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura. ISBN  951-9019-03-0
  • Jolkeskiy, Marselo. 2004 yil. Uralisches Substrat im Deutsch - oder gibt es eigentlich die-uralische Sprachfamilie? Santa-Katarina federal universiteti.
  • Koivulehto, Jorma. 1991. "Uralische Evidenz für die Laringaltheorie." Yilda Veröffentlichungen der Komission für Linguistik und Kommunikationsforschung 24. Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften. ISBN  3-7001-1794-9
  • Koivulehto, Jorma. 2001. "Hind-evropa va Ural tilida so'zlashuvchilar o'rtasida leksik kreditlar asosida dastlabki aloqalar". Yilda Ural va hind-evropa o'rtasidagi dastlabki aloqalar: lingvistik va arxeologik mulohazalar, C. Karpelan, A. Parpola va P. Koskikallio tomonidan tahrirlangan. Mémoires de la Société finno-ougrienne 242. Xelsinki. ISBN  952-5150-59-3
  • Mithen, Stiven. 2003 yil. Muzdan keyin: miloddan avvalgi 20000 - 5000 yillarda global insoniyat tarixi. Orion Publishing Co.
  • Pedersen, Xolger. 1933. "Zur Frage nach der Urverwandschaft des Indoeuropäischen mit dem Ugrofinnischen" ('Hind-Evropaning Ugrofinnic bilan asl munosabatlariga oid savolga'). Mémoires de la Société finno-ougrienne 67:308–325.
  • Sköl, Xann. 1927. "Hind-uralisch". Finnisch-ugrische Forschungen 18:216-231.

Shuningdek qarang

Adabiyotlar

  1. ^ Klayn, Jared; Jozef, Brayan; Fritz, Matias (2018-06-11). Qiyosiy va tarixiy hind-evropa tilshunosligi bo'yicha qo'llanma. Walter de Gruyter GmbH & Co KG. ISBN  9783110542431.
  2. ^ Ural va hind-evropa o'rtasidagi dastlabki aloqalar: lingvistik va arxeologik mulohazalar - Parpola va boshq. Xelsinki Universitetining Tvärminne ilmiy-tadqiqot stantsiyasi
  3. ^ Marcantonio, Angela (2014-12-11). "Uralic va hind-evropa aloqalari: qarz olish va boshqalar paydo bo'lishi va imkoniyatlarning o'xshashligi". Eesti Ja Soom-ugri Keeleteaduse Ajakiri. 5 (2): 29–50–50. doi:10.12697 / jeful.2014.5.2.02. ISSN  2228-1339.
  4. ^ Rozenfelder, Mark. "Tillar orasidagi tasodifiy o'xshashlik ehtimoli qanday?". www.zompist.com. Olingan 1 avgust 2017.
  5. ^ Aykio, Ante. "Proto-Ural". Bakró-Nagy shahrida, Marianne; Laakso, Yoxanna; Skribnik, Elena (tahrir). Ural tillari bo'yicha Oksford qo'llanmasi. Oksford, Buyuk Britaniya: Oksford universiteti matbuoti.

Tashqi havolalar